ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Α΄ ΤΑΞΗΣ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 2021-2022
Αρ.Πρωτ.109322/Δ2/07-09-2021/ΥΠΑΙΘ
ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Π/ΘΜΙΑΣ, Δ/ΘΜΙΑΣ
ΕΚΠ/ΣΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ
ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α
Πληροφορίες: Αν. Πασχαλίδου
Θ. Κανελλοπούλου
Τηλέφωνο: 210-3443422
210-3443010
ΘΕΜΑ:Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας του Ημερησίου και του Εσπερινού Γυμνασίου για το σχολικό έτος 2021-2022
Σχετ.: Το με αρ. πρωτ. εισ. Υ.ΠΑΙ.Θ. 105534/Δ2/31-08-2021 έγγραφο
Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 43/26-08-2021 του Δ.Σ) σας διαβιβάζουμε αρχείο με τις οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας του Ημερησίου και του Εσπερινού Γυμνασίου για το σχολικό έτος 2021-2022.
Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.
Η ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ
ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΖΩΗ ΜΑΚΡΗ
ΔΙΔΑΚΤΕΑ ΥΛΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
ΓΙΑ ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ
ΤΟΥ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2021-2022
1. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ - ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ (τάξεις: Α, Β, Γ)
1.α. ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
1.β. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
1.α. ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ (ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ) ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
1. Παρουσίαση του μαθήματος
Το μάθημα «Γλωσσική διδασκαλία» ως κλάδος του διδακτικού αντικειμένου «Νεοελληνική Γλώσσα και Γραμματεία» διδάσκεται τρεις (3) ώρες στην Α΄ τάξη των Ημερήσιων και Εσπερινών Γυμνασίων, δύο (2) ώρες την εβδομάδα στις Β΄ και Γ΄ τάξεις των Hμερήσιων Γυμνασίων, τρεις (3) ώρες την εβδομάδα στη Β΄ τάξη των Eσπερινών Γυμνασίων και δύο (2) ώρες την εβδομάδα στην Γ΄ τάξη των Eσπερινών Γυμνασίων.
Στο εβδομαδιαίο ωρολόγιο πρόγραμμα των Γυμνασίων να διατίθεται συνεχόμενο διδακτικό δίωρο για το μάθημα, προκειμένου κατά τη διδασκαλία να αναπτύσσονται δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής λόγου σε όσο το δυνατόν αυθεντικές περιστάσεις επικοινωνίας και να αξιοποιούνται διδακτικές πρακτικές ομαδοσυνεργατικού τύπου.
2. Στοχοθεσία και μεθοδολογία μαθήματος.
Με βάση τις σύγχρονες γλωσσοπαιδαγωγικές απόψεις το μάθημα της ΝΕΓ πρέπει να αντιμετωπίζεται κυρίως ως στοχοκεντρικό (βλ. τα ισχύοντα ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ http://ebooks.edu.gr/info/cps/3deppsaps_GlossasGimnasiou.pdf, αλλά και τα Προγράμματα Σπουδών /συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα http://ebooks.edu.gr/new/ps.php). Οι εκπαιδευτικοί, δηλαδή, χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος όχι ως άθροισμα ενοτήτων, αλλά ως ένα σύνολο στόχων για την ενίσχυση της γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών/τριών, μέσω της ανάπτυξης και των τεσσάρων γλωσσικών μακροδεξιοτήτων (ανάγνωση και κατανόηση προφορικού και γραπτού λόγου) καθώς και την ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης. Στο γενικό αυτό πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να καλλιεργήσουν στους/στις μαθητές/τριες και ειδικότερες δεξιότητες, όπως την αναγνώριση του κειμενικού είδους [σύμφωνα με τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ. 174-178) και όπως ορίζονται στα Προγράμματα Σπουδών / συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα] , την αναγνώριση των επικοινωνιακών συνθηκών των κειμένων (πομπός, μήνυμα, δέκτης κ.ά.), την κατάκτηση της δομής της ελληνικής γλώσσας, αλλά και τη λειτουργία των γραμματικοσυντακτικών δομών στα κείμενα, κ.ά., μέσω της επεξεργασίας ποικίλων και διαφορετικών κειμένων προερχόμενων όχι μόνο από το διδακτικό εγχειρίδιο, αλλά και από έγκριτες πηγές, έντυπες ή ψηφιακές, όπως ορίζονται στα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), αλλά και στα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα [συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php)]
Σε αυτό το πλαίσιο, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να μεθοδεύσουν τη διδασκαλία τους, αφού λάβουν υπόψη τα ακόλουθα:
2.1. Θεματικές ενότητες-διδακτικές ενότητες
Τα σχολικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται για τη διδασκαλία του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας είναι οργανωμένα σε διδακτικές ενότητες. Σε κάθε διδακτική ενότητα αναπτύσσεται ένα θέμα που υποστηρίζουν κατ’ εξοχήν τα εισαγωγικά κείμενα. Ανά ενότητα προτείνεται να διατίθεται όσο το δυνατόν περισσότερος διδακτικός χρόνος, ώστε οι μαθητές/τριες να εμβαθύνουν στην κατανόηση των κειμένων, να συνειδητοποιούν γλωσσικές λειτουργίες, να εμπλέκονται σε δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής λόγου και να παράγουν δικά τους κείμενα με τα οποία αναστοχαστικά θα αξιολογούν την εξέλιξή τους στην κατάκτηση και αφομοίωση πρακτικών γλωσσικής επικοινωνίας.
Μέσα απ’ αυτό το πρίσμα ο σχεδιασμός της διδασκαλίας δε χρειάζεται να ακολουθεί τη γραμμική διάταξη του σχολικού εγχειριδίου, αλλά είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Ως εκ τούτου, από το σχολικό εγχειρίδιο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν από τις διδακτικές ενότητες τα θέματα που θα προσπελάσουν, με όποια σειρά κρίνουν σκόπιμη, αυτοτελώς ή και σε συνδυασμό (βλ. περαιτέρω ενδεικτική αναδιάταξη ύλης ανά τάξη). Ο αριθμός των ελάχιστων διδακτικών ενοτήτων που πρέπει να διδαχθούν κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς προσδιορίζεται στις «Οδηγίες ανά τάξη» που ακολουθούν. Σε κάθε περίπτωση αυτές οι διδακτικές ενότητες θα πρέπει να είναι κοινές για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης, ενώ σε καθεμιά από αυτές θα διαμορφώνεται ένα συνεχές από την κατανόηση μέχρι την παραγωγή λόγου και τον αναστοχασμό-αξιολόγηση. Εξυπακούεται ότι η στοχοθεσία μπορεί να συμπληρωθεί, να εμπλουτιστεί ή να διαφοροποιηθεί ανάλογα με την επιλογή των κειμένων και τη διδακτική μεθόδευση που θα κάνουν οι εκπαιδευτικοί.
2.2. Γένη λόγου – Κειμενικά είδη (*1)
Στα σχολικά εγχειρίδια της Νεοελληνικής Γλώσσας και των τριών τάξεων ανθολογούνται κείμενα που κινούνται και στα τρία γένη του λόγου (περιγραφή, αφήγηση, επιχειρηματολογία) και εντάσσονται σε ποικίλα κειμενικά είδη, όπως ορίζονται στα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), αλλά και στα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα, ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php, βλ. Οδηγίες Διδασκαλίας ανά τάξη). Στόχος της διδασκαλίας πρέπει να είναι η προσπέλαση μεγάλης ποικιλίας κειμένων [προφορικών/γραπτών, μονοτροπικών/πολυτροπικών, συνεχών/ασυνεχών – για την ορολογία βλ. τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ. 174-178) και τα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα)] και κειμενικών ειδών και η παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων κειμένων και κειμενικών ειδών εκ μέρους των μαθητών/τριών μέσα στην αίθουσα διδασκαλίας. Για την εμβάθυνση και τη συστηματική επεξεργασία των κειμένων (κατανόηση, ερμηνεία, κριτική) απαιτείται η αξιοποίηση στρατηγικών μάθησης και διδασκαλίας (http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf., σ.11 και Παράρτημα).
Συνιστάται κατά τη διδασκαλία να επιλέγονται κείμενα της ίδιας θεματικής, που πραγματεύονται το θέμα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, έτσι ώστε οι μαθητές/τριες να αναζητούν ομοιότητες και διαφορές και να παράγουν λόγο προφορικό και γραπτό. Άλλωστε η σύγκριση κειμένων προϋποθέτει την κατανόηση, ερμηνεία και κριτική κάθε κειμένου χωριστά, και υπ’ αυτήν την έννοια αποτελεί μία σύνθετη γνωστική και γλωσσική δεξιότητα και προκρίνεται κατά τη διδασκαλία του γλωσσικού μαθήματος.
(*1) Σύμφωνα με τη διάκριση της σχολικής γραμματικής (σελ 174-178) και όπως ορίζονται στα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα).
2.3. Δραστηριότητες κατανόησης γραπτού και προφορικού λόγου
Από μεθοδολογική άποψη, η κατανόηση και επεξεργασία των κειμένων πρέπει να οδηγεί σε δραστηριότητες κατανόησης και παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου, όπως αυτές εξειδικεύονται στις Οδηγίες Διδασκαλίας ανά τάξη που ακολουθούν. Η παραγωγή λόγου εκ μέρους των μαθητών/τριών πρέπει να συνοδεύεται από διδακτικές ενέργειες εξοικείωσής τους με διαδικασίες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης [βλ. τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), τα Προγράμματα Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικά προς τα Ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php) και τα Διδακτικά παραδείγματα της Α’ Γυμνασίου που ακολουθούν].
Α) Όσον αφορά την κατανόηση γραπτού και προφορικού λόγου οι μαθητές/τριες πρέπει να ασκούνται στις παρακάτω δεξιότητες μέσω της υποβολής κατάλληλων ερωτήσεων, όπως:
- Εντοπισμός πληροφορίας/πληροφοριών.
Οι μαθητές/τριες καλούνται να εντοπίζουν συγκεκριμένες πληροφορίες, όπως πρόσωπα, χώρο, χρόνο, σκηνικό, κοινωνικό πλαίσιο, περιοριζόμενοι αποκλειστικά στο κείμενο και στις πληροφορίες που περιέχονται σε αυτό. - Κατανόηση του επικοινωνιακού πλαισίου.
Οι μαθητές/τριες καλούνται να συσχετίζουν μεταξύ τους τα δεδομένα του κειμένου, ώστε
α) να αναγνωρίζουν τα βασικά δομικά στοιχεία του,
β) να διακρίνουν τις βασικές πληροφορίες από τις επουσιώδεις σε σχέση με τον πομπό, τον/τους δέκτη/ες και το βασικό μήνυμα του κειμένου και
γ) να ορίζουν τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκε καθώς και το κειμενικό είδος στο οποίο ανήκει. - Ερμηνεία κειμένου.
Οι μαθητές/τριες καλούνται
α) να εμβαθύνουν στο κείμενο και να ερμηνεύουν τα δεδομένα με βάση το πλαίσιό τους, κοινωνικό, ιστορικό, γεωγραφικό και
β) να επισημαίνουν την οργάνωση των πληροφοριών μέσα σε αυτό και να κατανοούν τη μεταξύ τους συνοχή, να διακρίνουν από το κείμενο τις προθέσεις του συγγραφέα. - Κριτική κατανόηση.
Οι μαθητές/τριες καλούνται να εξετάζουν το κείμενο με κριτική διάθεση υπό το πρίσμα εξωκειμενικών παραμέτρων, όπως είναι οι προσωπικές γνώσεις και εμπειρίες τους, ώστε να αξιολογούν ιδέες, πράξεις και χαρακτήρες, να εντοπίζουν αντιφάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα και να συγκρίνουν τα δεδομένα του κειμένου με τα δεδομένα άλλων κειμένων. Ως συνέπεια της επαφής τους με το κείμενο οι μαθητές/τριες καλούνται να εκφράζουν δικές του σκέψεις, συναισθήματα, ερμηνείες και αξιολογικές κρίσεις.
Επισημαίνεται ότι οι τύποι των παραπάνω ερωτήσεων εμπλουτίζουν το σχολικό εγχειρίδιο, όπου οι ερωτήσεις που συνοδεύουν τα κείμενα δίνουν έμφαση κυρίως στον εντοπισμό πληροφοριών και στην κριτική κατανόηση.
Β) Όσον αφορά την παραγωγή γραπτού και προφορικού λόγου συνιστάται οι μαθητές/τριες να έχουν την ευκαιρία στη διάρκεια της χρονιάς να δοκιμαστούν στην αφήγηση, περιγραφή και επιχειρηματολογία μέσα από την γραπτή παραγωγή κειμενικών ειδών, κοινών για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης, όπως είναι τα εξής: επιστολή, ημερολόγιο, πληροφοριακά κείμενα, δημοσιογραφικά κείμενα. Σε κάθε περίπτωση η παραγωγή γραπτού λόγου πρέπει να απορρέει από κείμενο που έχει δοθεί, να προϋποθέτει την κατανόησή του και να ζητά από τους/τις μαθητές/τριες να αναπτύξουν ένα θέμα σε σχέση με αυτό ή να αναπτύξουν προσωπικές απόψεις παίρνοντας αφορμή από το κείμενο. Στην εκφώνηση κάθε δραστηριότητας πρέπει οπωσδήποτε να διασαφηνίζεται το κειμενικό είδος και η περίσταση επικοινωνίας στην οποία εντάσσεται το παραγόμενο κείμενο, με ιδιαίτερη αναφορά στον σκοπό για τον οποίο γράφεται, στους συντάκτες και στους αποδέκτες του. Επίσης, πρέπει να δίνονται πρόσθετες οδηγίες σχετικά με τη μορφή, το ύφος και την έκταση του παραγόμενου κειμένου, που καθορίζεται κατά προσέγγιση.
Τέλος, προτείνεται η παραγωγή γραπτού λόγου να γίνεται στο σχολείο και να συνοδεύεται από διαδικασίες ανατροφοδότησης του/της μαθητή/τριας. Ο αριθμός των ελάχιστων κειμενικών ειδών, η συγγραφή των οποίων θα γίνει στην τάξη, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, προσδιορίζεται στις «Οδηγίες ανά τάξη» που ακολουθούν. Η ανατροφοδότηση/αυτοαξιολόγηση του/της μαθητή/τριας κατά την παραγωγή γραπτών κειμένων συνεισφέρει στη βελτίωση της δεξιότητας παραγωγής γραπτού λόγου και βοηθά τους/τις μαθητές/τριες στην απόκτηση γλωσσικής επίγνωσης.
Παρατίθενται παραδειγματικά, ως ενδεικτικές δραστηριότητες παραγωγής προφορικού και γραπτού λόγου, αποδελτιωμένες από τα σχολικά εγχειρίδια των τριών τάξεων του Γυμνασίου και σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794) αλλά και τις αρχές των Προγραμμάτων Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα (συμπληρωματικών προς τα Ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php ) :
- Διεξαγωγή οργανωμένων συζητήσεων σε επίπεδο ομάδων και ολομέλειας.
- Οργάνωση και διεξαγωγή διττών λόγων.
- Παρουσιάσεις εργασιών με χρήση ηλεκτρονικών μέσων.
- Δραματοποιημένοι διάλογοι – Δραματοποιημένες περιστάσεις επικοινωνίας.
- Προσχεδιασμένος προφορικός λόγος.
- Προ-συγγραφικές δραστηριότητες (π.χ. διάγραμμα κειμένου).
- Περιληπτική απόδοση ευρύτερου κειμένου.
- Έκφραση απόψεων, σκέψεων και συναισθημάτων, σύμφωνα με οδηγίες που δίνονται στους/στις μαθητές/τριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες με βάση δοσμένα κείμενα.
- Συγγραφή διαλόγου μεταξύ δύο ή τριών προσώπων με θέμα, για τον οποίο δίνονται οδηγίες στους/στις μαθητές/τριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τα εμπλεκόμενα πρόσωπα.
- Συμπλήρωση κειμένου σε κενά πλαίσια διαλόγου δοσμένης εικονογραφημένης ιστορίας.
- Απόδοση σε συνεχή λόγο ιστορίας που αναπαριστάται σε σειρά εικόνων σε συνάφεια με κείμενο.
- Σύνταξη επιστολής σε οικείο ή επίσημο ύφος, για την οποία δίνονται οδηγίες στους/στις μαθητές/τριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες.
- Σύνταξη άρθρου (εφημερίδας, περιοδικού και διαδικτύου) με συγκεκριμένο θέμα, σκοπό, αποδέκτες και πλαίσιο επικοινωνίας.
- Σύνταξη κειμένου σε μορφή συνέντευξης, η οποία στοιχειοθετείται με βάση δοσμένο κείμενο και με συγκεκριμένο θέμα.
- Σύνταξη ενημερωτικού φυλλαδίου, το οποίο αξιοποιεί στοιχεία συνεχών ή/και μη συνεχών κειμένων, με συγκεκριμένο θέμα, σκοπό και αποδέκτη.
- Σύνταξη διαφημιστικού κειμένου για την προώθηση προϊόντος ή υπηρεσίας σε συνάφεια με αρχικό κείμενο με συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς (αποδέκτες, μέσο επικοινωνίας κτλ.).
- Διατύπωση και αιτιολόγηση επιχειρημάτων σε θέμα που προκαλεί αντιπαράθεση
- Συμπλήρωση κειμένου που έχει δοθεί με νέα επιχειρήματα.
- Συμπλήρωση προλόγου ή επιλόγου που έχουν παραλειφθεί από κάποιο κείμενο.
- Θεώρηση ενός γεγονότος ή μίας άποψης, η οποία αναφέρεται σε κάποιο κείμενο, από διαφορετική οπτική γωνία.
- Σύνταξη ομιλίας με θέμα που σχετίζεται με το κείμενο που δόθηκε προς κατανόηση, για την οποία δίνονται οδηγίες στους/στις μαθητές/τριες σχετικά με την περίσταση επικοινωνίας, τον σκοπό και τους αποδέκτες.
- Σύνταξη ταξιδιωτικής εντύπωσης για έναν τόπο.
2.4. Διδασκαλία γραμματικών φαινομένων
Όσον αφορά τον προγραμματισμό της διδασκαλίας της γραμματικής της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, χρήσιμο είναι οι εκπαιδευτικοί στην αρχή της χρονιάς να διερευνήσουν τον βαθμό επικοινωνιακής ετοιμότητας των μαθητών/τριών σε συνάρτηση με το επίπεδο των γνώσεων τους για τη γλώσσα. Παράλληλα, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να διδάσκουν τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα ενταγμένα στο πλαίσιο των κειμένων και να αναδεικνύουν κατά τη διδασκαλία τον λειτουργικό χαρακτήρα τους (βλ. παράδειγμα 3 για την Α΄ τάξη του Γυμνασίου). Η διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων πρέπει να διατρέχει όλη την ύλη, ανεξάρτητα από τη διδακτική ενότητα στην οποία περιλαμβάνονται και διδάσκονται αναλυτικά στο διδακτικό εγχειρίδιο. Στη λογική αυτή η εστίαση κατά τη διδασκαλία αφορά την κατάκτηση και τη χρήση γραμματικών και συντακτικών δομών και όχι την απομνημόνευση μεταγλωσσικών όρων. Επίσης, ορισμένες γραμματικές δομές που είναι ήδη κατακτημένες από τους/τις μαθητές/τριες, όπως η συμφωνία ουσιαστικού επιθέτου για ορισμένες κατηγορίες επιθέτων δε χρειάζεται να διδαχθούν στους φυσικούς ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, για λόγους οικονομίας. Αντίθετα, απαιτείται να δοθεί έμφαση σε γραμματικές δομές και κατηγορίες που είναι ανοίκειες στους/στις μαθητές/τριες, όπως είναι οι κατηγορίες λόγιων επιθέτων λ.χ. τα τριγενή και δικατάληκτα επίθετα και η συμφωνία τους με τα ουσιαστικά
2.5. Λεξιλόγιο
Η διδασκαλία του λεξιλογίου (αναζήτηση συνωνύμων – αντωνύμων) εντάσσεται σε πλαίσιο συμφραζομένων και δεν εξετάζεται ούτε αξιολογείται αυτόνομα (βλ. διδακτικό παράδειγμα 2 για την Α΄ τάξη του Γυμνασίου) και επανέρχεται σε όλα τα κείμενα που διδάσκονται στη διάρκεια του έτους. Με τον τρόπο αυτό, η διδασκαλία συνάδει με τις σύγχρονες αρχές της διδακτικής των γλωσσών και οδηγεί στην εξοικονόμηση χρόνου (π.χ. δεν απαιτείται αυτόνομη διδασκαλία του λεξιλογίου στον συνταγματικό και παραδειγματικό άξονα, Εν. 9η -Α΄ Γυμνασίου). Κάθε πρόσθετο υλικό που δίνεται πρέπει να διέπεται από την ίδια λογική.
2.6. Αξιολόγηση – Αναστοχασμός
Για την αξιολόγηση του/της μαθητή/τριας ισχύουν όσα ορίζονται στο ΔΕΠΠΣ (ΦΕΚ 303/13-03-03, σελ. 3743-3744). Αξίζει να τονισθεί εδώ η σημασία της αρχικής ή διαγνωστικής αξιολόγησης όχι μόνο στην αρχή της χρονιάς, αλλά και στην αρχή κάθε μαθησιακής διαδικασίας (π.χ. στην αρχή κάθε ενότητας ή και υποενότητας) με σκοπό τη διερεύνηση του βαθμού επικοινωνιακής ετοιμότητας των μαθητών/τριών σε συνάρτηση με το επίπεδο των γνώσεων τους για τη γλώσσα. Με βάση τις συγκεκριμένες και διαγνωσμένες ανάγκες των μαθητών/τριών στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν το κείμενο και να αρθρώσουν λόγο γραπτό και προφορικό, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να χαράξουν διαδρομές στην προσπέλαση των στόχων της γλωσσικής διδασκαλίας και να επιχειρήσουν δραστηριότητες διαφοροποιημένης διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής Γλώσσας. Τέλος, διευκρινίζεται ότι στη διαδικασία διαγνωστικής αξιολόγησης συμπεριλαμβάνονται οι (ημι)δομημένες συζητήσεις, ο καταιγισμός ιδεών, οι νοητικοί χάρτες κ.λπ.,
Ως προς τη διαμορφωτική ή σταδιακή αξιολόγηση προτείνεται, εκτός των όσων προβλέπονται στο ΔΕΠΠΣ, η διαδικασία της γραπτής δοκιμασίας στην τάξη, στο τέλος κάθε ενότητας ή μεγάλης υποενότητας, με βάση ένα κριτήριο αξιολόγησης που θα περιλαμβάνει δραστηριότητες κατανόησης κειμένου και δραστηριότητες παραγωγής λόγου. Όσον αφορά τον ελάχιστο αριθμό γραπτών διαδικασιών στην τάξη στη διάρκεια του σχολικού έτους, γίνεται αναφορά στις «Οδηγίες ανά τάξη» που ακολουθούν.
Ως προς την τελική αξιολόγηση ισχύουν όσα προβλέπονται στο σχετικό Προεδρικό Διάταγμα για την αξιολόγηση των φιλολογικών μαθημάτων.
Γενικά, για τον αναστοχασμό των μαθητών/τριών προτείνεται σε κάθε διδακτική ενότητα η εξής διαδικασία: α) στην αρχή να διερευνούν οι μαθητές/τριες τι ξέρουν για τα θέματα και τους στόχους της συγκεκριμένης ενότητας, β) στη συνέχεια να εντοπίζουν τι θέλουν να μάθουν και τι απαιτείται να μάθουν και γ) στο τέλος, να συνειδητοποιούν τι έμαθαν.
3. Διδακτικό υλικό
Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται (στην έντυπη ή/και στην ηλεκτρονική μορφή τους) τα εγχειρίδια «Νεοελληνική Γλώσσα, Βιβλίο Μαθητή και Τετράδιο Εργασιών Α΄, Β΄ & Γ΄ τάξεων Γυμνασίου» καθώς και τα βιβλία αναφοράς «Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου» και το «Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου».
Ωστόσο, οι εκπαιδευτικοί έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίζουν το υλικό των σχολικών εγχειριδίων με κείμενα και δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στις γνωστικές ανάγκες και στα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών, από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, σύμφωνα με τους στόχους που θέτουν τα ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Νεοελληνικής Γλώσσας (ΦΕΚ/303, τ. β΄/13-03-2003, σελ. 3778-3794), αλλά και τις αρχές των Προγραμμάτων Σπουδών για τη Νεοελληνική Γλώσσα [συμπληρωματικών προς τα ισχύοντα (ΦΕΚ Β’ 2334 / 03-10-2011, http://ebooks.edu.gr/new/ps.php)].
Για τη γλωσσική ενίσχυση δίγλωσσων μαθητών, που είναι πιθανόν να συμφοιτούν με φυσικούς ομιλητές της ελληνικής, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ο «Οδηγός για τη Δεύτερη Γλώσσα» των ΠΣ που λειτουργούν συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα [http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf (σ. 147- 180)].
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η αξιοποίηση των βιβλίων αναφοράς (Γραμματικής, Λεξικού) αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Για τον λόγο αυτό, συνιστάται η σαφής διδασκαλία του τρόπου χρήσης τους στους/στις μαθητές/τριες και η συνεχής αξιοποίησή τους καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, χωρίς να χρειάζεται να αφιερωθεί ιδιαίτερος χρόνος για τη χρήση λεξικών, όπως παρουσιάζεται σε συγκεκριμένες διδακτικές ενότητες των σχολικών βιβλίων. Επισημαίνεται ότι συμπληρωματικά με τη Γραμματική για την Α’ Β΄ και Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου , ΑΘΗΝΑ, ΟΔΕΒ, 2011) μπορεί να αξιοποιηθεί, ειδικά για την Α΄ Γυμνασίου, και η Γραμματική της Ε΄ και ΣΤ’ Δημοτικού της Ε. Φιλιππάκη - Warburton (http://ebooks.edu.gr/courses/DSDIM-E104/document/4bd94046bspo/52404c085nvo/52404c4eh5kw.pdf ). Για λεξικά, μπορεί να αξιοποιηθεί και το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html του Μανόλη Τριανταφυλλίδη της Πύλης για την Ελληνική Γλώσσα.
Ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση
Ιστοσελίδες του προγράμματος «Δημοκρατία και Εκπαίδευση» του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων.
http://foundation.parliament.gr/central.aspx?sId=110I444I1132I646I460539
Πρωτέας: Εκπαιδευτικά σενάρια για τα γλωσσικά μαθήματα. http://proteas.greek-language.gr/
Η Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html
Ψηφίδες για την Ελληνική Γλώσσα και τη Γλωσσική Εκπαίδευση. http://www.greek-language.gr/digitalResources/index.html
ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ. Εθνικός συσσωρευτής εκπαιδευτικού περιεχομένου. http://photodentro.edu.gr/aggregator/
Πλατφόρμα «Αίσωπος» - Ψηφιακά Διδακτικά Σενάρια. http://aesop.iep.edu.gr/
Συνήγορος του παιδιού http://www.0-18.gr/gia-paidia/scholika-entypa
Εθνική Πινακοθήκη http://www.nationalgallery.gr/site/content.php
Πανελλήνιο Δίκτυο για το Θέατρο στην Εκπαίδευση. http://www.theatroedu.gr/
Εκπαιδευτική Πύλη ακολούθησε τον Οδυσσέα. http://followodysseus.gr/
Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Διάσωσης Σχολικού Υλικού. http://www.ekedisy.gr/
Αρχαίο Θέατρο στον κύκλο του χρόνου. http://ancienttheater.culture.gr/el/
European School Radio-Το πρώτο μαθητικό ραδιόφωνο. http://europeanschoolradio.eu/
Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου http://www.pi.ac.cy/pi/index.php?lang=el
Ακολουθούν περαιτέρω Οδηγίες διδασκαλίας ανά τάξη και ακολουθεί Παράρτημα με συγκεκριμένο διδακτικό παράδειγμα εφαρμογής και πρόσθετες πληροφορίες.
Α’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Για τη διδασκαλία του μαθήματος χρησιμοποιούνται:
- Νεοελληνική Γλώσσα Α΄ Γυμνασίου, Βιβλίο Μαθητή (διαδραστικά βιβλία) .
- Τετράδιο Εργασιών Α΄, Β΄ & Γ΄ τάξεων Γυμνασίου, τα οποία αντιμετωπίζονται με τις ίδιες διδακτικές αρχές που αναφέρονται στο εισαγωγικό κείμενο.
- Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές, καθώς και κατάλληλο εκπαιδευτικό υλικό για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων εκ μέρους των μαθητών/τριών (βλ. ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι για διδακτική αξιοποίηση).
- Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Σ. Χατζησαββίδη – Α. Χατζησαββίδου.
- Ερμηνευτικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής, Α΄, Β΄, Γ΄ Γυμνασίου των Μ. Γαβριηλίδου, Π. Λαμπροπούλου, Κ. Αγγελάκου.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ
Λόγω της ιδιαιτερότητας που παρουσιάζει η Α΄ Γυμνασίου ως τάξη μετάβασης από τη μια βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη επιβάλλει τη διεύρυνση της στοχοθεσίας του γλωσσικού μαθήματος και με παιδαγωγικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς στόχους. Έτσι, στο γλωσσικό μάθημα ενσωματώνονται αρχές της βιωματικής μάθησης με τις οποίες υποστηρίζονται οι μαθητές και οι μαθήτριες σε αυτή τη φάση της προσαρμογής στο νέο περιβάλλον.
Για τον λόγο αυτό στη γλωσσική διδασκαλία μεθοδεύεται η εργασία των πρώτων/ αρχικών διδακτικών ωρών στη λογική ενός project. Ενδεικτικό θέμα του project: «Γνωρίζομαι με τους/τις συμμαθητές/τριες μου, μιλώ για το παλιό και καινούργιο σχολείο μου ή/και μιλώ για τις αγαπημένες μου δραστηριότητες», που επιλέγεται ως οικείο, προσιτό, ευχάριστο, σχετικό με τις εμπειρίες των μαθητών/τριών και κατάλληλο για παραγωγή λόγου από όλους τους/τις μαθητές/τριες ανεξαρτήτως του πολιτισμικού τους κεφαλαίου. Παράλληλα, το θέμα αυτό καλύπτει πραγματικές ανάγκες των μαθητών/τριών τη δεδομένη χρονική στιγμή.
Η διαφοροποίηση της διδακτικής μεθοδολογίας (βλ. παράδειγμα 1 στο Παράρτημα) ενδεχομένως να δίνει στον/στη μαθητή/τρια την εντύπωση συμμετοχής σε δραστηριότητες που εντάσσονται σε ένα όχι και τόσο αυστηρό διδακτικό πλαίσιο, όμως αυτές υπηρετούν, με απόλυτη συνέπεια γλωσσικούς και κοινωνικούς στόχους. Η εργασία σε project πάνω σε ένα οικείο και επίκαιρο θέμα α) διασφαλίζει ότι όλοι οι μαθητές/τριες παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, β) δημιουργεί ευχάριστο κλίμα στην τάξη όπου οι μαθητές/τριες νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια, γ) είναι ευέλικτη και προσαρμόζεται στις ανάγκες των παιδιών και δ) βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον/στην εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης και αντιμετώπισης των δυσκολιών προσαρμογής που αντιμετωπίζουν οι μαθητές/τριες και ως ένας τρόπος , πιο συστηματικός και αποτελεσματικός, για την ένταξή τους στο νέο εκπαιδευτικό περιβάλλον.
Εντέλει, η στοχοθεσία του γλωσσικού μαθήματος, για τις εισαγωγικές ενότητες διευρύνεται για να συμπεριλάβει και τη δημιουργία προϋποθέσεων για:
- Γνωριμία, κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία στη σχολική τάξη
- Έκφραση των εμπειριών των μαθητών/τριών και των συναισθημάτων τους
Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Α΄ Γυμνασίου θα διδαχθεί, όχι με γραμμικό τρόπο, αλλά με αναδιάταξη ορισμένων ενοτήτων και ενσωμάτωση δεξιοτήτων και γραμματικοσυντακτικών φαινομένων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, επιλογές οι οποίες υπαγορεύονται από τα εξής:
- την αναγκαιότητα για απαλλαγή από τη συσσώρευση της διδακτέας ύλης, και την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου για περισσότερες δραστηριότητες των μαθητών και μαθητριών στο σχολείο.
- την αναγκαιότητα ενίσχυσης της επικοινωνιακής, γλωσσικής και κριτικής ικανότητάς τους, μέσω της εμβάθυνσης στους προβλεπόμενους για τη διδασκαλία τύπους κειμένων, αλλά και την κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Με βάση τις σύγχρονες γλωσσοπαιδαγωγικές απόψεις, η διδασκαλία του περιεχομένου του γλωσσικού μαθήματος με στοχοκεντρική οπτική και με μη γραμμικό τρόπο (βλ. εισαγωγικό κείμενο) απαλλάσσει τον εκπαιδευτικό από την παρακολούθηση μιας, συνήθως, ογκώδους διδακτικής ύλης και μετατρέπει το διδακτικό υλικό σε εργαλείο επίτευξης συγκεκριμένων μαθησιακών στόχων. Το περιεχόμενο του σχολικού εγχειριδίου της Α’ Γυμνασίου από μια στοχοκεντρική οπτική αποτυπώνεται αδρομερώς στον παρακάτω πίνακα:
Θεματικοί άξονες:
Σχολείο, Φύση Υγεία και Διατροφή, Θέατρο/κινηματογράφος, Δραστηριότητες, Ο κόσμος μέσα από την οθόνη/ εικόνα, Αθλητισμός, Γνώση, Τόπος και πολιτισμός
Γένη λόγου – Κειμενικά Είδη:
Περιγραφή, Αφήγηση, Επιχειρηματολογία, Πολυτροπικά κείμενα Δεξιότητες: Κατανόηση προφορικού λόγου, Κατανόηση γραπτού λόγου, Παραγωγή προφορικού λόγου, Παραγωγή γραπτού λόγου, Παράγραφος, Περίληψη
Γραμματικά - συντακτικά φαινόμενα:
Προτάσεις, Ονοματική φράση – Επιθετικός προσδιορισμός, Κλίση ουσιαστικών – επιθέτων, Ρήμα, Οι πτώσεις και οι λειτουργίες τους, Οριστικό και αόριστο άρθρο, Παρατακτική και υποτακτική σύνδεση, Ασύνδετο σχήμα.
Σύμφωνα με την οπτική αυτή, ο/η εκπαιδευτικός δε χρειάζεται να αντιμετωπίζει τη διδακτέα ύλη ως άθροισμα σελίδων, αλλά ως σύνολο στόχων που χρειάζεται να καλυφθούν στη διάρκεια του σχολικού έτους. Υπ’ αυτό το πρίσμα ο σχεδιασμός της διδασκαλίας δε χρειάζεται να ακολουθεί τη γραμμική διάταξη του σχολικού εγχειριδίου, αλλά είναι στη διακριτική ευχέρεια των εκπαιδευτικών, σε συνεργασία μεταξύ τους, να κάνουν επιλογές ως προς τη θεματική των διδακτικών ενοτήτων με βάση τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών. Ως εκ τούτου, από το σχολικό εγχειρίδιο οι εκπαιδευτικοί μπορούν να επιλέξουν από τις διδακτικές ενότητες τα θέματα που θα προσπελάσουν, με όποια σειρά κρίνουν σκόπιμη, αυτοτελώς ή και σε συνδυασμό (βλ. περαιτέρω ενδεικτική αναδιάταξη της ύλης), πάντοτε κοινά για όλα τα τμήματα της ίδιας τάξης.
Δεξιότητες – Δραστηριότητες :
Επισημαίνεται ότι οι δεξιότητες κατανόησης και παραγωγής προφορικών και γραπτών περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων είναι αυτές στις οποίες χρειάζεται να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα.
Ειδικότερα:
- Για την κατανόηση προφορικών κειμένων συνιστάται η αξιοποίηση οπτικοακουστικού υλικού σύντομης διάρκειας, προερχόμενου από έγκριτες πηγές, που θα συνοδεύεται από ανάλογα φύλλα εργασίας. Εξίσου, ωστόσο, σημαντική είναι η ανάπτυξη της ικανότητας των μαθητών/τριών για ακρόαση του παραγόμενου λόγου του εκπαιδευτικού και των μαθητών/τριών στη σχολική τάξη.
- Για την παραγωγή προφορικών κειμένων προτείνονται ενδεικτικές δραστηριότητες προσχεδιασμένου και απροσχεδίαστου προφορικού λόγου (δραματοποιήσεις, παιχνίδια ρόλων, κ.ά. Αναλυτικότερα, βλ. τα συμπληρωματικά προς τα ισχύοντα ΠΣ http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα-Λογοτεχνία.pdf, καθώς και σενάρια στον Οδηγό του Εκπαιδευτικού http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf).
- Για την κατανόηση γραπτών κειμένων η προσέγγιση συνιστάται να ακολουθεί την κλίμακα: κατανόηση, ερμηνεία, κριτική, με ταυτόχρονη εστίαση στη μορφή των κειμένων, την πηγή από την οποία προέρχονται, το είδος του κειμένου κ.ά. με αξιοποίηση ποικίλων τύπων ερωτήσεων (κλειστού, ανοιχτού τύπου, κ.ά.
(Αναλυτικότερα, βλ. http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf)
Eνδεικτικές δραστηριότητες για κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου πέραν αυτών που περιλαμβάνονται στο σχολικό βιβλίο και που μπορούν να αξιοποιηθούν κατά τη διδασκαλία: Αφηγήσεις ή περιγραφές συμβάντων, ιστορικών γεγονότων, σύγκριση προφορικών ή / και γραπτών κειμένων, μετατροπή προφορικού λόγου σε γραπτό, ανάγνωση του προλόγου ενός κειμένου ή της αρχής μιας ιστορίας και πρόβλεψης της συνέχειας με αξιοποίηση στοιχείων, όπως είναι οι εικόνες, ο τίτλος, κ.ά., σύγκριση συνεχών / ασυνεχών κειμένων, σύγκριση διαφορετικών περιγραφικών, αφηγηματικών / επιχειρηματολογικών κειμένων για αναζήτηση ομοιοτήτων και διαφορών σε σχέση με την πηγή προέλευσης των κειμένων, το είδος τους, τον σκοπό για τον οποίο γράφτηκαν, αναζήτηση σημασίας λέξεων σε ένα κείμενο με αξιοποίηση του συμφραστικού πλαισίου κ.ά.
Τα γραπτά κείμενα που παράγονται από τους μαθητές και τις μαθήτριες στη σχολική τάξη συνιστάται να είναι 7-8 κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους, να είναι ενταγμένα σε επικοινωνιακό πλαίσιο, να ορίζεται η έκτασή τους (αριθμός λέξεων) και να γίνεται συστηματική διόρθωσή τους στην τάξη. Οι εργασίες που δίνονται για το σπίτι χρειάζεται να είναι συχνές και να βασίζονται στα θέματα και τις δραστηριότητες που προηγήθηκαν.
Γραμματικά - συντακτικά φαινόμενα
Τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα και η εστίαση της διδασκαλίας στην ανάπτυξη δεξιοτήτων δεν περιορίζονται μόνο στις αντίστοιχες ενότητες του σχολικού εγχειριδίου, αλλά διαπερνούν το σύνολο της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Έτσι, π.χ. η γραφή περίληψης και παραγράφων, η διδασκαλία της στίξης, του παρατακτικού και υποτακτικού λόγου κ.ά., μπορούν να επαναλαμβάνονται και να υπενθυμίζονται στο πλαίσιο των εξεταζόμενων κειμένων, με οποιαδήποτε διδακτική πρόταση εκτιμά ο/η εκπαιδευτικός ότι είναι πρόσφορη παιδαγωγικά, αποτελεσματική ως προς την αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου και συμβατή με τις ανάγκες των μαθητών και των μαθητριών του.
Επισημαίνεται ότι όλα τα γραμματικά – συντακτικά φαινόμενα διδάσκονται, ανεξαρτήτως των ενοτήτων που επιλέγονται από τους εκπαιδευτικούς. Για παράδειγμα, αν δεν επιλεγεί η 9η ενότητα, ο παραδειγματικός άξονας θα διδαχθεί μαζί με το λεξιλόγιο όλη τη χρονιά. Αντίστοιχα, εάν δεν επιλεγεί η 10η ενότητα, η υποτακτική και παρατακτική σύνδεση των προτάσεων θα ενταχθούν στην 8η ενότητα.
ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Ενδεικτική διαχείριση του διδακτικού χρόνου με βάση την αξιοποίηση των παραπάνω προτάσεων: 75 ώρες κατά προσέγγιση
Ενδεικτικός διδακτικός χρόνος διδασκαλίας των συνδιδασκόμενων ενοτήτων συνολικά: 12-15 ώρες
1η ΕΝΟΤΗΤΑ – 2η ΕΝΟΤΗΤΑ
Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο / Επικοινωνία στο σχολείο
Οι ενότητες αυτές συνδιδάσκονται (μπορεί να αξιοποιηθεί και η 6η ενότητα)
Όπως σημειώθηκε (βλ. εισαγωγή), το μάθημα της ΝΕΓ καλύπτει και στόχους τού μαθήματος των Βιωματικών Δράσεων της Α’ Γυμνασίου: ‘Σχολική και Κοινωνική Ζωή’. Αξιοποιούνται, λοιπόν, και συνδιδάσκονται οι θεματικές της 1ης (Οι πρώτες μέρες σε ένα νέο σχολείο,) της 2ης (Επικοινωνία στο σχολείο) και ενδεχομένως και της 6ης ενότητας (Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου). Επαναλαμβάνεται πως οι παραπάνω θεματικές με τις οποίες ξεκινά η γλωσσική διδασκαλία προσφέρονται για γνωριμία των μαθητών/τριών και κατάθεση εμπειριών στη μεταβατική αυτή φάση της σχολικής τους ζωής, έχουν στόχο την ομαλή προσαρμογή των μαθητών/τριών στο νέο περιβάλλον και χρησιμοποιούνται ως αφορμή και για κατανόηση και παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων. Η συνδιδασκαλία των θεματικών γίνεται σε μορφή project, ενώ προβλέπεται χρόνος για γραφή κειμένων στη σχολική τάξη και παρουσίαση εργασιών των μαθητών/τριών. (Αναλυτικότερα, βλ. http://ebooks.edu.gr/info/newps/ Σχολική και Κοινωνική Ζωή/Οδηγός ΣΚΖ για Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση.Pdf), διδακτικό παράδειγμα 1 για την Α΄ τάξη του Γυμνασίου, καθώς και http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=370, http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1213, http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1371http://proteas.greek-language.gr/scenario.html?sid=1372).
Για την εξοικείωση των μαθητών/τριών με τα χαρακτηριστικά των περιγραφικών, αφηγηματικών και επιχειρηματολογικών κειμένων, τα δομικά στοιχεία της παραγράφου, καθώς και για τη διδασκαλία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων που εμφανίζονται στις ενότητες 1, 2 μπορούν να αξιοποιηθούν τα κείμενα των οποίων γίνεται επεξεργασία κατά τη διάρκεια του project, καθώς και τα παραγόμενα προφορικά και γραπτά κείμενα των μαθητών/τριών, χωρίς εστίαση στη μεταγλώσσα.
Επίσης, τα γραμματικοσυντακτικά φαινόμενα των ενοτήτων που συνδιδάσκονται μπορούν να ενσωματωθούν στη διδασκαλία και των άλλων ενοτήτων με τον τρόπο που περιγράφεται στο εισαγωγικό κείμενο.
3η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ταξίδι στον κόσμο της φύσης
Η ενότητα αυτή λόγω της σπουδαιότητάς της δε διδάσκεται αυτόνομα, αλλά ενσωματώνεται στη διδασκαλία όλων των ενοτήτων. Εντοπίζονται αρχικά τα τυπικά δομικά χαρακτηριστικά της περιγραφής, αφήγησης και επιχειρηματολογίας, με κειμενοκεντρικό τρόπο με οποιοδήποτε κείμενο ενδείκνυται (π.χ. αφηγήσεις μαθητών/τριών των εισαγωγικών ενοτήτων), στα οποία η διδασκαλία επανέρχεται σπειροειδώς και ενισχύεται από την κατανόηση και παραγωγή αντίστοιχων κειμένων σε όλες τις διδακτικές ενότητες που ακολουθούν (βλ. παράρτημα).
4η ΕΝΟΤΗΤΑ
Φροντίζω για τη διατροφή και την υγεία μου
Μπορεί να συνεξεταστεί με την 8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί Αγώνες
Παρακολουθώ και συμμετέχω, υπό τον τίτλο: Άσκηση, διατροφή, Υγεία
Επισημαίνεται για την ενότητα αυτή ότι ορισμένες γραμματικές δομές που είναι ήδη κατακτημένες από τους/τις μαθητές/τριες, - όπως για παράδειγμα η συμφωνία ουσιαστικού επιθέτου για ορισμένες κατηγορίες επιθέτων - δε χρειάζεται να διδαχθούν εκ νέου στους φυσικούς ομιλητές της ελληνικής γλώσσας, για λόγους εξοικονόμησης διδακτικού χρόνου. Αντίθετα, απαιτείται να δοθεί έμφαση σε γραμματικές δομές και κατηγορίες που είναι ανοίκειες στους/στις μαθητές/τριες ή παρουσιάζουν δυσκολία στην κατάκτηση και τη χρήση τους, όπως είναι οι κατηγορίες λόγιων επιθέτων και η συμφωνία τους με τα ουσιαστικά (βλ. http://ebooks.edu.gr/info/newps/Γλώσσα- Λογοτεχνία/ Οδηγός Νεοελληνικής Γλώσσας για Δημοτικό και Γυμνάσιο/pdf, σ. 138 – 139- 140, ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7).
5η ΕΝΟΤΗΤΑ
Γνωρίζω το μαγικό κόσμο του θεάτρου και του κινηματογράφου
Μπορεί να συνεξετασθεί με την 7η, 8η και 9η ενότητα, υπό τον τίτλο: Ελεύθερος χρόνος
6η ΕΝΟΤΗΤΑ
Δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου
Η ενότητα αυτή μπορεί να συνδυαστεί με τη διδασκαλία της 1ης και 2ης ενότητας (βλ. διδακτικό παράδειγμα 1) ή να συνεξεταστεί με την 7η, 8η, 9η κάτω από τον τίτλο: Ελεύθερος χρόνος.
7η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ο κόσμος μέσα από την οθόνη – εικόνα
Μπορεί να συνεξεταστεί με την 5η, 8η, 9η ενότητα, υπό τον τίτλο ‘Ελεύθερος Χρόνος’
Η ένταξη της γραμματικής (κύριες και δευτερεύουσες προτάσεις, παρατακτική και υποτακτική σύνδεση) να γίνει στο πλαίσιο των κειμένων με διερευνητικό και λειτουργικό τρόπο (βλ. παράδειγμα 4). Για τη σχηματική απεικόνιση της λειτουργίας των προτάσεων βλ. Γραμματική της Ε΄ και ΣΤ’ Δημοτικού της Ε. Φιλιππάκη - Warburton (http://ebooks.edu.gr/courses/DSDIM-E104/document/4bd94046bspo/52404c085nvo/52404c4eh5kw.pdf, σ. 192). Σκόπιμο κρίνεται να δοθεί και στην ενότητα αυτή έμφαση στην κατανόηση και παραγωγή προφορικών και γραπτών κειμένων.
9η ΕΝΟΤΗΤΑ
Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης
Μπορεί να συνεξετασθεί με την 5η και 7η ενότητα υπό τον τίτλο: Ελεύθερος χρόνος
Από την ενότητα αυτή η διδασκαλία του παραδειγματικού άξονα δε χρειάζεται να διδαχθεί αυτόνομα, δεδομένου ότι διαχέεται στη διδασκαλία όλων των ενοτήτων, ενώ τα εισαγωγικά κείμενα και οι δραστηριότητες που αφορούν το βιβλίο μπορούν να αξιοποιηθούν και στο μάθημα της Λογοτεχνίας. Επίσης, μπορούν να αξιοποιηθούν κείμενα από τα γνωστικά αντικείμενα του ΑΠΣ, εκτός των κειμένων του σχολικού εγχειριδίου.
10η ΕΝΟΤΗΤΑ
Γνωρίζω τον τόπο μου και τον πολιτισμό του
Μπορεί να συνεξεταστεί με την 9η: Ανακαλύπτω τη γνώση: Ανακαλύπτω τον τόπο μου
Ο υπόλοιπος διδακτικός χρόνος μπορεί να διατεθεί:
- Για την παρουσίαση εργασιών των μαθητών/τριών
- Για διόρθωση των γραπτών και ανατροφοδότηση
- Για βελτίωση της ορθογραφικής ικανότητας των μαθητών/τριών
- Για εμβάθυνση, όπου ο εκπαιδευτικός θεωρεί ότι απαιτείται
- Για διαθεματικές εργασίες
- Για την κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών των μαθητών/τριών ανάλογα με τις εκπαιδευτικές συνθήκες.
• Κρίνεται απαραίτητη η συνεξέταση των εισαγωγικών ενοτήτων 1 και 2.
• Η συνεξέταση των υπόλοιπων ενοτήτων είναι προαιρετική και οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν είτε τον ενδεικτικό προτεινόμενο συνδυασμό είτε να ακολουθήσουν τη δική τους διδακτική διαδρομή.
• Στην περίπτωση που επιλεγεί η αυτόνομη διδασκαλία ο ενδεικτικός διδακτικός χρόνος για κάθε ενότητα υπολογίζεται στις 10 ώρες, με τις επισημάνσεις για τη διδασκαλία του λεξιλογίου, των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων και των δεξιοτήτων που προαναφέρθηκαν.
• Το σύνολο των διδακτικών ενοτήτων που θα διδαχθούν στην πρώτη τάξη είναι οκτώ και οι ενότητες που επιλέγονται είναι κοινές για όλα τα τμήματα της Α΄ Γυμνασίου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΓΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ
Το διαδραστικό βιβλίο μαθητή
http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSGYM-A112/346/2302,8787/
Επιμορφωτικό υλικό για τις Βιωματικές Δράσεις
http://ebooks.edu.gr/new/epimorfotiko.php?course=DSGYM-A119
Εθνική Πινακοθήκη
http://www.nationalgallery.gr/site/content.php
Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού για Διαδρομές στην Αρχαία Ολυμπία και πολυμεσικές αναπαραστάσεις
www.ime.gr
Εκπαιδευτική ΤΗΛΕΌΡΑΣΗ: Αρχαία Ολυμπία
https://www.youtube.com/watch?v=X1-WtYfdVrk
Ολυμπιακοί Αγώνες: Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
http://odysseus.culture.gr/a/1/11/ga114.htm
Σχολικά έντυπα – Συνήγορος του παιδιού
http://www.0-18.gr/gia-paidia/scholika-entypa
«ΙΜΕ: Ψηφιακή αναπαράσταση της μάχης των Συρακουσών»:
http://www.youtube.com/watch?v=3BpAlj-r7wo
Βίντεο «Μήνυμα από το διευθυντή του ελληνικού γραφείου της Greenpeace»/ «Οδηγός καταναλωτών»
http://www.greenpeace.org/greece/el/multimedia/video_page
Βίντεο «Το νέο μουσείο Ακρόπολης»
http://www.youtube.com/watch?v=HxUEqq_ZqVs
Βίντεο/ σποτ «Γιατροί χωρίς σύνορα»:
http://www.youtube.com/watch?v=9-cciMOkPoI
Διδακτικό παράδειγμα για την ενότητα 6
http://blogs.sch.gr/3gympoli/files/2016/08/Deigmatikh-Didaskaleia.pdf
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Μια παραδειγματική πρόταση διδασκαλίας της Νεοελληνικής Γλώσσας στην Α΄ τάξη βασισμένη στις αρχές της βιωματικής μάθησης.
Θέμα: Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο.
Γνωρίζομαι με τους συμμαθητές μου. Μιλώ για το παλιό και καινούριο σχολείο μου
ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ – ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Ψυχοκοινωνική προσαρμογή. Ενίσχυση της αυτοαντίληψης. Συνειδητοποίηση ατομικής και κοινωνικής ταυτότητας. Αναγνώριση, αποδοχή και έκφραση θετικών και αρνητικών συναισθημάτων. Παιδοκεντρική και ενεργητική φύση της μάθησης. Διαδικασία διερεύνησης, ανακάλυψη, αυτονομία. Θεωρία προώθησης κινήτρων μάθησης. Κοινωνική γένεση της σκέψης.
ΣΤΟΧΟΙ
• Η σύνδεση του γνωστικού αντικειμένου με την εμπειρία, αλλά και τις ανάγκες των μαθητών/τριών τη δεδομένη χρονική στιγμή.
• Η δημιουργία προϋποθέσεων για γνωριμία, κοινωνικοποίηση και ομαδική εργασία στη σχολική τάξη.
• Ειδικότερα επιδιώκεται οι μαθητές/τριες:
• Να μιλήσουν στους/στις συμμαθητές/τριες για τις δημιουργικές ασχολίες τους και να μοιραστούν τα συναισθήματα μαζί τους, ξεκινώντας από τις προσωπικές τους εμπειρίες (Νεοελληνική Γλώσσα, Βιβλίο Εκπαιδευτικού, 2007: 85).
• Να εκφράσουν οι μαθητές/τριες προφορικά τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους σχετικά με τις πρώτες εμπειρίες τους στο νέο τους σχολείο, το Γυμνάσιο (ό. π.: 19).
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
• Βασικές ενότητες 1η ενότητα: Οι πρώτες μέρες σ’ ένα νέο σχολείο/ 2η ενότητα: Επικοινωνία στο σχολείο/ 6η ενότητα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου/ Συμπληρωματικές: 8η ενότητα: Αθλητισμός και Ολυμπιακοί αγώνες: Παρακολουθώ και συμμετέχω / 9η ενότητα: Ανακαλύπτω τη μαγεία της γνώσης
• Μεθόδευση της εργασίας:
Πρώτο δίωρο:
Η πρώτη γνωριμία με τους/τις μαθητές/τριες. «Μιλάμε για την αγαπημένη μας ασχολία»
Α΄ βήμα της εργασίας:
Οι μαθητές/τριες κάθονται σε κύκλο ή σχήμα Π. Ο εκπαιδευτικός ζητά από τους/τις μαθητές/τριες να συστηθούν στην τάξη και να παρουσιάσουν μονολεκτικά στους συμμαθητές την αγαπημένη τους ασχολία. Για διευκόλυνση των μαθητών/τριών μοιράζεται από πριν εικονογραφημένο φυλλάδιο με κατάλογο δραστηριοτήτων.
Ενδεικτικά:
- Μου αρέσει να κολυμπάω/ Να κάνω ποδήλατο/ Να περνάω τις ελεύθερες ώρες με τους φίλους μου/ Να διαβάζω βιβλία/ Να γράφω πράγματα που σκέφτομαι/ Να φροντίζω τη γάτα ή το σκύλο μας/ Να βοηθάω στο σπίτι/ Να ασχολούμαι με τον υπολογιστή/ Να ακούω μουσική/Να προπονούμαι με την ομάδα μου ή να κάνω γυμναστική/Να ανακαλύπτω καινούρια πράγματα, κτλ.
Όλοι οι μαθητές/τριες σημειώνουν το όνομά τους και την πιο αγαπημένη τους ασχολία τους σε χρωματιστά χαρτάκια που έχει μοιράσει ο εκπαιδευτικός. Τα κολλούν στον πρώτο φελλοπίνακα του μαθήματος. Στο χαρτάκι σημειώνουν το όνομά τους και μία σύντομη αιτιολογία. π.χ. Μου αρέσει να προπονούμαι με την ομάδα μου, επειδή εκεί βρίσκω πολλούς φίλους. Αυτός είναι ο «φελλοπίνακας –ταυτότητα» της τάξης.
Β΄ βήμα της εργασίας:
«Γινόμαστε δημοσιογράφοι - Μιλάμε στην ομάδα μας»
Ζητείται από τους/τις μαθητές/τριες να σημειώσουν στον κατάλογο από δύο έως τέσσερες αγαπημένες ασχολίες. Με βάση τις προτιμήσεις των μαθητών/τριών δημιουργούνται ομάδες . Ακολουθεί η ονοματοδοσία των ομάδων από τα μέλη της. π.χ. η ομάδα «Κολύμπι και ποδήλατο», η ομάδα «Βιβλίο και υπολογιστής», κτλ. Σε κάθε ομάδα ένας μαθητής δίνει συνέντευξη στα υπόλοιπα μέλη που γίνονται δημοσιογράφοι. Θέμα της συνέντευξης: «Η αγαπημένη μου ασχολία». Οι μαθητές/τριες καλούνται να ρωτήσουν ελεύθερα ό,τι είναι σχετικό με το θέμα. Σύμφωνα με την οργάνωση της βιωματικής εργασίας κατά στάδια, έως εδώ έχουμε το πρώτο στάδιο: Κατάθεση εμπειριών και απόψεων του θέματος που συζητείται.
Γ΄ βήμα της εργασίας
Παρουσίαση δεδομένων και συστηματοποίηση.
Ένα μέλος κάθε ομάδας παρουσιάζει στην ολομέλεια τις ερωτήσεις που έκαναν στον συμμαθητή. Ο εκπαιδευτικός καταγράφει τα ερωτήματα στον πίνακα, φροντίζοντας να τα ομαδοποιεί, αξιοποιώντας τις αρχές για την καθοδήγηση στις ερωτήσεις και την οργάνωση της γνώσης (Ματσαγγούρας 2005:159-168).
π.χ. 1η παράγραφος: Πότε, πού, με ποιον άρχισα αυτήν την ασχολία/2η παράγραφος: Τι ακριβώς κάνω στη διάρκειά της/ 3η παράγραφος: Γιατί μου αρέσει να ασχολούμαι με αυτήν;/ 4η παράγραφος; Σε ποιους και για ποιους λόγους θα την πρότεινα;
Το διάγραμμα που προκύπτει από την παρουσίαση των ερωτημάτων αντιστοιχεί στο σχεδιάγραμμα της δομής ενός κειμένου λίγων παραγράφων στο πλαίσιο του μαθήματος της Γλώσσας. Ο εκπαιδευτικός ζητά από κάθε μαθητή να είναι έτοιμος να παρουσιάσει προφορικά τη δική του ασχολία, δίνοντας όσες περισσότερες πληροφορίες μπορεί. Προτείνει στους/στις μαθητές/τριες να λαμβάνουν υπόψη τη σειρά που σημείωσε στον πίνακα. Πρόκειται για το γ΄ στάδιο που προτείνεται για τις Βιωματικές Δράσεις:
Παρουσίαση δεδομένων και συστηματοποίηση. (Βιωματικές Δράσεις. Επιμορφωτικό υλικό:33). Εδώ θα μπορούσε να προστεθεί και το β΄ στάδιο της βιωματικής εργασίας: Συλλογή και από άλλες πηγές, όπου οι μαθητές/τριες καλούνται να προσθέσουν τα νέα στοιχεία που συνεισφέρει στο θέμα ο ήρωας των κειμένων του εγχειριδίου. π.χ. Ποιες είναι οι αγαπημένες ασχολίες ηρώων στα κείμενα της έκτης ενότητας; Γιατί τις επιλέγουν; Εάν οι μαθητές/τριες προτείνουν ως αγαπημένη ασχολία τον αθλητισμό και την ανάγνωση βιβλίων μπορούν να εμπλουτίσουν το θέμα συζήτησης αντλώντας από τις εμπειρίες ηρώων ή συγγραφέων των κειμένων που βρίσκονται στην 8η και 9η ενότητα (Αθλητισμός, Ανάγνωση βιβλίων).
Να σημειωθεί εδώ πως βασικός στόχος της δίωρης διδασκαλίας είναι η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων, της γνωριμίας , ανεξάρτητα από το γεγονός ότι υπηρετούνται και γλωσσικοί στόχοι. Η εργασία αυτού του δίωρου μαθήματος αντιστοιχεί στην «Γνωριμία με τους/τις μαθητές/τριες», όπως συνηθίζουν να σημειώνουν οι εκπαιδευτικοί στα βιβλία ύλης, ταυτοχρόνως, όμως, αξιοποιεί τη θεματική και τα κείμενα της 6ης ενότητας του βιβλίου της Νεοελληνικής Γλώσσας με θέμα: Οι δημιουργικές δραστηριότητες στη ζωή μου.
Δεύτερο και τρίτο δίωρο: Η γνωριμία συνεχίζεται.
Α΄ βήμα της εργασίας: «Θυμάμαι το Δημοτικό Σχολείο»
Οι μαθητές/τριες καλούνται να συζητήσουν εμπειρίες και συναισθήματα από το Δημοτικό σχολείο. Για διευκόλυνση της συζήτησης δίνονται δύο κατάλογοι με ενδεικτικές προτάσεις από τις οποίες καλούνται να επιλέξουν όσες νομίζουν πως τους αντιπροσωπεύουν. π.χ.
Α. Στο Δημοτικό περνούσα καλά, επειδή :
- Γνώριζα πολλά παιδιά/ Ήταν όλο το περιβάλλον γνωστό και το ένιωθα οικείο/ Αγαπούσα το δάσκαλο ή τη δασκάλα μου/ Το κτίριο ήταν περιποιημένο/ Η τάξη μας ήταν γεμάτη δικές μας ζωγραφιές και χειροτεχνίες/ Τα μαθήματα δεν ήταν δύσκολα/ Κάναμε πολλές δραστηριότητες/ Πηγαίναμε εκδρομές/ Ο διευθυντής ήταν καλός μαζί μας/ Καθόμουν στο θρανίο με ένα καλό φίλο μου που τώρα είναι σε άλλο σχολείο, κτλ.
Β. Στο Δημοτικό ένιωθα…..
- Σιγουριά/ Οικειότητα/ Ηρεμία/ Χαρά /Φόβο/ Ανησυχία / Αγωνία, κτλ.
Ο εκπαιδευτικός ακούει τις επιλογές των παιδιών για όλα τα παραπάνω θέματα, δηλαδή τι τους άρεσε στο Δημοτικό Σχολείο, πώς ένιωθαν στο Δημοτικό, γιατί. Καταγράφει τις παρατηρήσεις στον πίνακα φροντίζοντας να ομαδοποιεί τις επιλογές (θέματα σχετικά με το κτίριο, σχετικά με τα πρόσωπα, τις μεθόδους διδασκαλίας και τη σχολική ζωή γενικότερα, ιδιαίτερη αναφορά στα συναισθήματα και την αιτιολόγησή τους). Οι παράγραφοι που προκύπτουν αντιστοιχούν με τη δομή που θα έδινε ο εκπαιδευτικός για την παραγωγή λόγου με ένα ανάλογο θέμα π.χ. Μιλώ για το αγαπημένο μου Δημοτικό Σχολείο στους νέους συμμαθητές. Στη συνέχεια ζητά από κάθε μαθητή να είναι έτοιμος να μιλήσει για τα παραπάνω, αξιοποιώντας όλα τα σημεία της ομαδοποίησης.
Β΄ βήμα εργασίας: «Το δέντρο των συναισθημάτων»
Ο εκπαιδευτικός επιμένει στο θέμα των συναισθημάτων και ζητά από τους/τις μαθητές/τριες να θυμηθούν ένα γεγονός από τις πρώτες τους τάξεις στο Δημοτικό Σχολείο. Αν το συναίσθημα το θεωρούν θετικό καλούνται να το γράψουν σε κόκκινο χαρτάκι, εάν το θεωρούν αρνητικό να το γράψουν σε σκούρο χαρτάκι. Τα χρωματιστά χαρτιά τα κολλούν όλοι στο δέντρο των συναισθημάτων που είναι ζωγραφισμένο στο δεύτερο φελλοπίνακα του μαθήματος. Αυτό αποτελεί και την πρώτη τους εικαστική παρέμβαση στην αίθουσα, ενώ δίνει σε όλους την ευκαιρία μέσα από ένα παιχνίδι να μιλήσουν για εμπειρίες στο πρώτο τους σχολικό χώρο, για συναισθήματα και αιτιολογήσεις που μέσα από τη χρονική απόσταση τα διαχειριζόμαστε ευκολότερα.
Στο σημείο αυτό μπορούν να αξιοποιηθούν τα σχέδια εργασίας της ΣΚΖ με το Αλφάβητο των συναισθημάτων, τον Τροχό και το Θερμόμετρο των συναισθημάτων, τα φύλλο εργασίας με θέμα Ένα συναίσθημα. πολλές καταστάσεις, Εκφράζοντας ευχάριστα και δυσάρεστα συναισθήματα, (Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας, 2004: 37,42,45,46) με βασικούς γλωσσικούς και παιδαγωγικούς στόχους την αναγνώριση συναισθημάτων, την εμπέδωση του ανάλογου λεξιλογίου και τη δυνατότητα αιτιολόγησης συναισθημάτων.
Γ΄ βήμα της εργασίας: «Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο»
Μετά την παρουσίαση των συναισθημάτων από τη ζωή στο Δημοτικό Σχολείο η ίδια εργασία θα γίνει συγκριτικά και για το Γυμνάσιο. Από τον κατάλογο συναισθημάτων που έχει εμπλουτισθεί με τα παραπάνω φύλλα εργασίας, οι μαθητές/τριες μπορούν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους στο νέο σχολικό περιβάλλον και να προχωρήσουν σε αιτιολογήσεις και συγκριτικές παρατηρήσεις, σε μία εργασία ανάλογη με το πρώτο και δεύτερο βήμα που προηγήθηκαν. Το θέμα τώρα είναι: «Ποια είναι τα συναισθήματά μου στο νέο σχολικό χώρο; Γιατί;». Κατά την παρουσίαση θα προκύψουν θέματα που σχετίζονται με τη δυσκολία της προσαρμογής, θα προκύψουν, όμως, και διαπιστώσεις πως πολλά συναισθήματα και αιτιολογήσεις είναι κοινές, εφόσον π.χ. πολλοί μαθητές αισθάνονται αμηχανία και φόβο μπροστά στο καινούριο, θλίψη και στενοχώρια επειδή έχασαν αγαπημένους συμμαθητές ή ανυπομονησία και ενδιαφέρον για το καινούριο. Στόχος είναι να ενθαρρυνθούν οι μαθητές/τριες από τον/την φιλόλογο να αναγνωρίσουν, να αιτιολογήσουν τα συναισθήματά τους αλλά και να κατανοήσουν πως κάθε άνθρωπος όταν βρίσκεται μπροστά σε νέα δεδομένα πρέπει να τα αναγνωρίζει και να τα διαχειρίζεται κατάλληλα. Η συζήτηση αυτή ουσιαστικά οδηγεί σε νέα γνώση που πρέπει να αξιοποιηθεί και για τη λήψη αποφάσεων και για αλλαγή στάσεων απέναντι στην προσπάθεια προσαρμογής. Μη ξεχνάμε πως η αξιοποίηση της νέας γνώσης για την επίλυση προβλημάτων άμεσου ή ευρύτερου περιβάλλοντος σχετικών με το θέμα, αποτελούν σημαντικά στοιχεία και στόχο των βιωματικών δράσεων (Βιωματικές δράσεις, Επιμορφωτικό υλικό: 35) .
Συνοψίζοντας έως εδώ: Η διδακτική πρόταση α) επιθυμεί να διασφαλίσει πως όλα τα παιδιά παρακολουθούν και συμμετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία, β) επιθυμεί να δημιουργήσει ευχάριστο κλίμα στην τάξη όπου τα παιδιά νιώθουν σιγουριά και ασφάλεια, γ) δείχνει ευελιξία στις ανάγκες των παιδιών, δ) βοηθά στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων. Τα τέσσερα αυτά σημεία προτείνονται στον εκπαιδευτικό ως μέσα πρόληψης προκειμένου να αντιμετωπισθεί το άγχος και ο φόβος στα παιδιά (Μπίμπου- Νάκου:319).
Τέταρτο δίωρο:
Από τον προφορικό στο γραπτό λόγο. «Αγαπητό μου ημερολόγιο, φίλε μου…»
Μετά τη συζήτηση και την ομαδοποίηση των προτάσεων περνούμε στη γραπτή κατάθεση των εμπειριών. Είναι καλό οι γραπτές ατομικές εργασίες που θα ακολουθήσουν τα δύο ή τρία αυτά δίωρα να γίνουν στην τάξη και να ανήκουν στο είδος της αφήγησης και της περιγραφής (π.χ. Μία εκδρομή με το Δημοτικό σχολείο, Η παλιά μου τάξη, Μία περιπέτεια με φίλους, κλπ.). Επίσης, μπορεί να ανήκει στο είδος της επιστολής και του ημερολογίου, προκειμένου να διατηρηθεί ο προσωπικός λόγος και το οικείο ύφος. Στον αυθόρμητο γραπτό μαθητικό λόγο περιμένουμε να κατατεθούν συναισθήματα, εμπειρίες , αποφάσεις για αλλαγή στάσεων, έστω και σε πρωτόλεια μορφή. Τα αφηγηματικά και περιγραφικά κείμενα των μαθητών/τριών θα αποτελέσουν την αφόρμηση για την εισαγωγή στη συνέχεια στη θεωρία των κειμενικών ειδών. Η συζήτηση πάνω στα κείμενα του εγχειριδίου με την ανάλογη θεματική θα ενισχύσει τη στοχοθεσία: Γλωσσικές και κοινωνικές δεξιότητες θα συνδυασθούν και αυτό αποτελεί ζητούμενο της διδακτικής πρότασης.
Να σημειωθεί, τέλος, πως η διαφοροποίηση της μεθοδολογίας, όπως προκύπτει από τα παραπάνω, δηλαδή η αξιοποίηση της βιωματικής , ανακαλυπτικής μάθησης, η εστίαση στις μαθητικές εμπειρίες, η αξιοποίηση της δυναμικής της ομάδας, η δράση του νου και του χεριού, βασικά εργαλεία της Βιωματικής Παιδαγωγικής, (Βιωματικές δράσεις. Επιμορφωτικό υλικό:18), ενδεχομένως να δίνουν στον μαθητή την εντύπωση ενός παιχνιδιού, υπηρετούν, όμως, απόλυτα γλωσσικούς και κοινωνικούς στόχους. Στην περίπτωση της συγκεκριμένης διδακτικής πρότασης, βοηθούν στη μετάβαση από τη μία βαθμίδα στην άλλη, παραχωρώντας κάποιες ώρες διδασκαλίας σε ένα μάθημα με πολλαπλούς στόχους, που αποφασίζει να αναγνωρίσει και να διαχειριστεί πιο συστηματικά το θέμα της ένταξης και της προσαρμογής στον νέο σχολικό χώρο.
- (2011). Βιωματικές δράσεις Α΄ Γυμνασίου. Περιγραφή και στόχοι, Επιμορφωτικό υλικό (συντάκτης Η. Ματσαγγούρας). Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο http://ebooks.edu.gr/2013/course-main.php?course=DSGYM-A119
- (2011). Βιωματικές δράσεις Α΄ Γυμνασίου, Σχολική και Κοινωνική Ζωή. Πρόγραμμα Σπουδών, Οδηγός για τον Εκπαιδευτικό. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο στο http://ebooks.edu.gr/new/epimorfotiko.php?course=DSGYM-A119
- Μπίμπου-Νάκου, Ιωάννα (2004). «Το άγχος και η φοβία σε παιδιά» στο Προσαρμογή στο σχολείο. Πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών, επιστημονική επιμ. Α. Καλαντζή-Αζίζι, Ζαφειροπούλου, Μ. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σσ.287-327
- Χατζηχρήστου,Χ. Βαΐτση Α., Δημητροπούλου Π., Κατή Α., Κωνσταντίνου Ε. Λαμπροπούλου Α., Λυκιτσάκου Κ., Μπακοπούλου Α.(2004). Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης. Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο σχολείο. Βιβλίο για τον Εκπαιδευτικό Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. επιμ. Χρυσή Γ. Χατζηχρήστου. Αθήνα: Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών - Δαρδανός.
Αντικαταστάθηκε το Αρ.Πρωτ.164314/Δ2/03-10-2017/ΥΠΠΕΘ