ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
ΝΕA ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ B' ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α
Πληροφορίες: B. Πελώνη
Τηλέφωνο: 210-3442238
ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στις Α΄ και Β΄ τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2018 – 2019
Σχετ.: Το με αρ. πρωτ. εισ. ΥΠ.Π.Ε.Θ. 135979/14-08-2018 έγγραφο
Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 33/26-07-2018 του Δ.Σ.) σας αποστέλλουμε τις παρακάτω οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στις Α΄ και Β΄ τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2018-2019:
(...)
ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
Σύμφωνα με το ισχύον Πρόγραμμα Σπουδών, ως γενικός σκοπός της διδασκαλίας για το μάθημα της Λογοτεχνίας ορίζεται «η κριτική αγωγή στο σύγχρονο πολιτισμό». Το μάθημα είναι κειμενοκεντρικό και μαθητοκεντρικό. Λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μαθητών/τριών, ο/η εκπαιδευτικός ακολουθεί ομαδοσυνεργατικές διαδικασίες που ευνοούν τον δημιουργικό διάλογο και συμβάλλουν στην ανάπτυξη αναγνωστικών δεξιοτήτων.
Στο πλαίσιο αυτό η διδασκαλία της Λογοτεχνίας δεν μπορεί παρά να στοχεύει, ώστε οι μαθητές/τριες να μπορούν:
α) να βιώσουν τη λογοτεχνία ως πηγή εμπειριών, ως διαλεκτική συγκρότηση αισθητικών και διανοητικών συγκινήσεων, και να αναγνωρίσουν τη δραστική αξία τους για τη ζωή τους,
β) να συγκροτήσουν την υποκειμενικότητά τους, εμπλουτίζοντας την κατανόησή τους για πτυχές του κόσμου που προϋπήρξε και εκείνου που τους περιβάλλει, και ενισχύοντας την κριτική τους στάση απέναντι στον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία υποβάλλει νοήματα και αξίες.
Για να επιτευχθεί, με μεγαλύτερη δυνατή πληρότητα ο πρωταρχικός σκοπός, δηλαδή ο διάλογος με τα κείμενα και τον κόσμο, είναι σημαντικό να περιλάβει και τον διάλογο μεταξύ των μαθητών/τριών. Οι μαθητές/τριες, επομένως, χρειάζεται να υποστηριχθούν στα ακόλουθα:
α) να αποκτήσουν αναγνωστικές δεξιότητες, ώστε να αξιοποιούν συνδυαστικά έναν αριθμό ενδοκειμενικών και εξωκειμενικών στοιχείων, για να ιχνηλατούν με μεγαλύτερη επάρκεια το νοηματικό υπόστρωμα των κειμένων (διότι, για να συνομιλήσουμε με κάποιον/κάτι, χρειάζεται να αναγνωρίσουμε τι λέει)
β) να θέτουν κρίσιμα για εκείνους/εκείνες ερωτήματα/θέματα συζήτησης σχετικά με τα ζητήματα που πραγματεύονται τα κείμενα∙τα ερωτήματα να λειτουργούν στη συνέχεια ως άξονες ή κέντρα αλληλεπιδράσεων και συνομιλιών μεταξύ των μαθητών/τριών, ελεύθερων τόσο στη διανοητική όσο και στη συναισθηματική τους διάσταση (διότι, για να συζητήσουμε για κάτι, χρειάζεται να αναρωτηθούμε πρώτα κάτι)
γ) να διαπραγματεύονται τις υποθέσεις τους στο πλαίσιο μιας αναγνωστικής/ ερμηνευτικής κοινότητας (διότι το νόημα που δίνουμε εμείς σε κάτι, ενδεχομένως, δεν είναι το ίδιο με εκείνο που δίνουν οι άλλο).
Από τη διαδικασία αυτή αναμένεται:
- ή η ανακάλυψη και η αποδοχή της ερμηνευτικής πολλαπλότητας και της πολλαπλότητας των απόψεων,
- ή/και η διαμόρφωση πυρήνων κοινών θέσεων μέσα από σταδιακές μετατοπίσεις,
- ή/και η από κοινού συγκρότηση μιας πιο πολύπλευρης ερμηνείας.
Γενικότερα, ο διάλογος για το νόημα των κειμένων αναμένεται να επιφέρει μετατοπίσεις στις απόψεις και στάσεις των μαθητών/τριών, προς την κατεύθυνση του εμπλουτισμού της υποκειμενικότητάς τους και της σταδιακής συγκρότησής τους σε ιστορικά υποκείμενα.
Πιο σχηματικά ως προς τα παραπάνω θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα ως εξής: Α.
Διαδικασίες κατανόησης κειμένων
Εντοπισμός και αναγνώριση των βασικών στοιχείων/δομών των κειμένων
Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:
- να αναγνωρίζουν τους τρόπους με τους οποίους η λογοτεχνική γλώσσα διαμορφώνεται από τις επιλογές του/της συγγραφέα σχετικά με το λεξιλόγιο, τη δομή, τις εκφραστικές τεχνικές και την οπτική γωνία
- να εντοπίζουν πληροφορίες σχετικά με το επικοινωνιακό πλαίσιο των κειμένων και τον τρόπο που τα κείμενα διαλέγονται με τον/την αναγνώστη/τρια
- να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους και τις βασικές συμβάσεις που απορρέουν από αυτό
Ερμηνεία και μετασχηματισμοί των εκφραστικών και νοηματικών δομών των κειμένων
Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:
- να μετασχηματίζουν εκφραστικά, σημασιολογικά, αφηγηματολογικά στοιχεία των κειμένων και να εξηγούν τις αλλαγές στο νόημά τους, στο επίπεδο του ύφους και στο επικοινωνιακό αποτέλεσμα
- να ερμηνεύουν φράσεις, προτάσεις, περιόδους των κειμένων αξιοποιώντας κειμενικά, επικοινωνιακά και ιστορικά συμφραζόμενα
Κριτικός στοχασμός σε σχέση με το συγκινησιακό φορτίο/συναισθηματικό κλίμα των κειμένων, το επικοινωνιακό πλαίσιο και την αποτελεσματικότητά τους
Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:
- να αξιολογούν τη σχέση εικόνας-κειμένου ως προς τον βαθμό ενίσχυσης του νοηματικού ή/και συναισθηματικού βάρους τους
- να συγκρίνουν τις τεχνικές των κειμένων ως προς την πληρότητα, την συναισθηματική δραστικότητα και ως προς τις ιδεολογικές θέσεις που εγγράφουν κ.λπ.
- να συσχετίζουν μεταξύ τους τα κείμενα κάνοντας διακειμενικές αναφορές και συγκρίνοντας ως προς τους εκφραστικούς τρόπους, τις ιδεολογικές θέσεις, το ύφος και την αποτελεσματικότητά τους
Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές ανάγνωσης / κατανόησης
Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:
- να περιγράφουν τις στρατηγικές κατανόησης και ερμηνείας που χρησιμοποιούν και να τις συζητούν στο πλαίσιο της αναστοχαστικής φάσης
- να αναγνωρίζουν τις προσωπικές αξίες, στάσεις, εμπειρίες, ιδεολογικές θέσεις που τους επηρεάζουν στη διαδικασία πρόσληψης των κειμένων και να τις παρουσιάζουν στην ομάδα τους ή στην ολομέλεια, στο πλαίσιο μιας αναστοχαστικής συζήτησης
- να αποτιμούν την πορεία που προηγήθηκε, σε μια διαδικασία αυτοαξιολόγησης ή και αυτοελέγχου
Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου:
Σύνθεση κειμένων (συγγραφική φάση)
Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:
- να δημιουργούν προφορικά, γραπτά ή/και πολυμεσικά κείμενα, τα οποία να διαλέγονται με τη «λογοτεχνικότητα» [είτε ερμηνεύοντας κριτικά τα λογοτεχνικά κείμενα είτε παράγοντας δημιουργικά ομοιότροπα κείμενα (π.χ. δημιουργική γραφή)]
- να αξιοποιούν τις πληροφορίες και το λεξιλόγιο που ποικίλουν σε διαφορετικά κείμενα ή διαφορετικούς συγγραφείς, καθώς και τις γνώσεις τους για τους εκφραστικούς τρόπους και την ποικιλία των τεχνικών των κειμενικών ειδών (π.χ. ποίησης, πεζογραφίας, θεάτρου) προκειμένου να συντάξουν/εκφωνήσουν τα κείμενά τους
- να υιοθετούν στρατηγικές διαπροσωπικής προφορικής επικοινωνίας (π.χ. γλώσσα του σώματος, χιούμορ κ.α.) και προφορικής έκφρασης (π.χ. επιτονισμός, παύσεις, ένταση της φωνής κ.ά.) στο πλαίσιο μιας «εκφραστικής ανάγνωσης» και να τις χρησιμοποιούν για την επίτευξη των επικοινωνιακών τους στόχων
Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές και την αποτελεσματικότητα των παραγόμενων κειμένων, στο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο
- να εντοπίζουν τις περισσότερο αποτελεσματικές από τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν σε όλα τα στάδια της παραγωγής είτε του προφορικού λόγου είτε των γραπτών κειμένων τους
- να αντιλαμβάνονται τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία τους ως συγγραφείς/ομιλητές/τριες, ώστε να προσδιορίσουν τους τρόπους με τους οποίους θα αναπτύξουν τις δεξιότητές τους να γράφουν και να μιλούν κατάλληλα και αποτελεσματικά
- να αναστοχάζονται εκτιμώντας την πορεία των ενεργειών τους σε σχέση με πιθανές δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τις λύσεις στις οποίες οδηγήθηκαν.
(...)
ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Β΄ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ:
Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Β΄ Γενικού Λυκείου, Β΄ τεύχος, ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», Βιβλίο Μαθητή
Το μάθημα της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας ως μάθημα Γενικής Παιδείας διδάσκεται δύο (2) ώρες την εβδομάδα καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους με ελεύθερη επιλογή κειμένων από τον/την εκπαιδευτικό. Δεν θα πρέπει να λησμονούμε ότι το μάθημα της Λογοτεχνίας και στη Β΄ Λυκείου δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ένα σύνολο κειμένων που διδάσκονται κατά παράταξη, χωρίς να συνομιλούν μεταξύ τους, αλλά να εκλαμβάνεται ως ένα μάθημα μαθητοκεντρικό και κειμενοκεντρικό, που επιτρέπει στη σχολική τάξη να κατανοεί και να συνομιλεί για την πολλαπλότητα των τρόπων της λογοτεχνικής αναπαράστασης θεμάτων που τροφοδοτούν συνεχώς την ελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία. Η διερεύνηση της ιστορικότητας των κειμένων (ιστορικότητα του συγγραφέα, του κειμένου, των αναγνωστών) ενισχύει την ερμηνευτική και κριτική στάση των μαθητών/τριών απέναντι στα κείμενα.
Στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς διδάσκονται από το διδακτικό εγχειρίδιο κείμενα (ποιήματα, διηγήματα, αποσπάσματα εκτενέστερων λογοτεχνικών κειμένων) ή/και λογοτεχνικά κείμενα (είτε αποσπάσματα είτε και ολόκληρα) από έγκριτες πηγές, έντυπες ή/και ηλεκτρονικές, κατά την κρίση του/της εκπαιδευτικού και σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών και μαθητριών. Κατά την επιλογή των κειμένων θεωρείται απαραίτητο να συμπεριλαμβάνονται κείμενα τόσο από τη νεότερη και σύγχρονη όσο και από την παλαιότερη λογοτεχνία. Τα αναγκαία γραμματολογικά στοιχεία διερευνώνται σταδιακά, σε συνάρτηση προς τα κείμενα και δεν αποτελούν αντικείμενο αποστήθισης, αλλά βοηθητικό υλικό που επιτρέπει την ανάδειξη της ιστορικότητας που διαπερνά και καθορίζει ολόκληρη τη λογοτεχνία ως θεσμό, με όλες τις ενδολογοτεχνικές και εξωλογοτεχνικές συναρτήσεις του.
Για την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του διδακτικού χρόνου, το μάθημα προτείνεται να γίνεται σε συνεχόμενο δίωρο, εφόσον ο διδάσκων/η διδάσκουσα το επιθυμεί και καταστεί δυνατό στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος. Προβλέπονται οπωσδήποτε διδακτικές ώρες για την παραγωγή λόγου των μαθητών/τριών στη σχολική τάξη και ώρες για την παρουσίαση ατομικών ή/και ομαδικών εργασιών. Η βιβλιοπαρουσίαση και βιβλιοκριτική, όπως και οι δραστηριότητες της δημιουργικής γραφής αξιοποιούνται στο μάθημα της Λογοτεχνίας. (βλ. πίνακα ενδεικτικής οργάνωσης της διδασκαλίας)
Για τη μεθόδευση της εργασίας σημειώνεται πως η συνεξέταση κειμένων θεωρείται χρήσιμη τόσο κατά την παραδοσιακή συν-διδασκαλία του γνωστού και του αντίστοιχου «παράλληλου» κειμένου, όσο και κατά την περίπτωση που ο διδάσκων/η διδάσκουσα επιλέγει την συνεξέταση περισσότερων κειμένων. Η επιλογή περισσότερων κειμένων που συνομιλούν μεταξύ τους θα μπορούσε να έχει ως κέντρο και τα λογοτεχνικά μοτίβα που μένουν σταθερά ή εξελίσσονται μέσα στον χρόνο αποκαλύπτοντας μετατοπίσεις οπτικών και αναδεικνύοντας την ιστορικότητα θεμάτων και οπτικών (π.χ. Τα «τείχη» στη νεοελληνική λογοτεχνία, αρχαιόθεμα ποιήματα). Το λογοτεχνικό μοτίβο δεν είναι θεματική ενότητα, αλλά αντλεί κατευθείαν από τη δεξαμενή των λογοτεχνικών αναπαραστάσεων. Λ.χ., Το θέμα «Εγώ και οι άλλοι» θα μπορούσε να είναι μια θεματική ενότητα που περιέχει μια ποικιλία λογοτεχνικών και μη αναπαραστάσεων για τη σχέση του ανθρώπου και ειδικά του/της εφήβου με τον εαυτό του/της και τους/τις άλλους/άλλες. Το μοτίβο του «καθρέφτη», από την άλλη, συναρθρώνει παρόμοια ζητήματα γύρω από το συγκεκριμένο λογοτεχνικό σύμβολο.
Λογοτεχνικό/ά κείμενο/α | Μεθόδευση εργασίας |
Διδασκαλία λογοτεχνικού κειμένου | -Ανάγνωση κειμένου, -κατανόηση, ερμηνεία κειμένου Με τη διδασκαλία και συνεξέταση κειμένου/ων επιδιώκεται: - να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές/τριες την πολυσύνθετη αλληλεπίδραση των κειμένων με το ιστορικό πλαίσιο (γενική ιστορία, ιστορία των ιδεών, λογοτεχνικά ρεύματα), - να συνεξετάσουν τα λογοτεχνικά κείμενα μίας ή άλλων εποχών για να διαπιστώσουν και να ερμηνεύσουν τη διαφορετική πραγμάτευση του ίδιου θέματος στον χώρο και στον χρόνο. - Παράλληλα επιδιώκεται η αναγνώριση των αφηγηματικών τεχνικών που αξιοποιούνται αλλά και η διερεύνηση των δυνατοτήτων της γλώσσας ως μέσου προσωπικής και καλλιτεχνικής έκφρασης. - Η βίωση της λογοτεχνίας ως πηγής συναισθημάτων, εμπειριών και διανοητικών ερεθισμάτων αποτελεί επιθυμητό ζητούμενο. |
Ατομικές και ομαδικές εργασίες στη σχολική τάξη | - Δίνονται σύντομες ατομικές ή/και ομαδικές εργασίες για δημιουργούς, ρεύματα, κείμενο ή κείμενα. Οι εργασίες στοχεύουν στην κάλυψη των παραπάνω στόχων, αλλά και στην παραγωγή προσωπικού λόγου των μαθητών/τριών για τα κείμενα. Οι εργασίες αναδεικνύουν τη δημιουργική και κριτική σχέση που αναπτύσσουν οι μαθητές/τριες με τα κείμενα. - Οι μαθητές/τριες ασκούνται στην βιβλιοπαρουσίαση και βιβλιοκριτική, διαβάζοντας ή/και παράγοντας αντίστοιχα κείμενα, προκειμένου να σχολιάζουν και να επεξεργάζονται διαφορετικές ή/και συμπληρωματικές απόψεις που διατυπώνονται για το ίδιο έργο. Στην κατεύθυνση αυτή μπορούν να αξιοποιηθούν δραστηριότητες δημιουργικής γραφής (Ενδεικτικά: παρουσίαση σελίδας ημερολογίου ενός ήρωα, συνέχιση μίας σκηνής, αναδιήγηση τμήματος της ιστορίας με άλλον αφηγητή/αφηγήτρια, δημιουργία νέας σκηνής στην οποία ο/η αναγνώστης/στρια συναντιέται με τον/την ήρωα/ηρωίδα, αλλαγή του τέλους της ιστορίας, αλλαγή του φύλου του/της ήρωα/ηρωίδας κ.λπ.). Μέσω της δημιουργικής γραφής μπορούν οι μαθητές και οι μαθήτριες, αφήνοντας πιο ελεύθερα τα περιθώρια στη φαντασία τους, να συνειδητοποιούν στην πράξη τεχνικές και μηχανισμούς της λογοτεχνικής έκφρασης, δηλαδή: πώς π.χ. μπορούν να διακρίνουν έμπρακτα τη διαφορά ιστορίας και πλοκής, πώς δομούνται οι χαρακτήρες, τι είναι η κορύφωση, πότε υπάρχει «κάθαρση» και πότε το τέλος παραμένει «ανοιχτό», πώς μετατρέπουμε μια γραμμική αφήγηση σε μη-γραμμική, πώς ένα ποίημα μπορεί να γίνει διήγημα και πώς ένα διήγημα μπορεί να «δραματοποιηθεί» και να αποδοθεί με τη θεατρική σύμβαση κ.λπ. |
Παρουσίαση ατομικών ή/και ομαδικών εργασιών | - Κατά την παρουσίαση εργασιών οι μαθητές/τριες κρατούν σημειώσεις π.χ. για το θέμα, τους ήρωες, το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο των παρουσιαζόμενων κειμένων. - Η παρακολούθηση του προσχεδιασμένου προφορικού λόγου των συμμαθητών/τριών συνιστά κομβική δεξιότητα που πρέπει να καλλιεργείται συστηματικά ως στόχος και του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας. -Η ανάθεση συνθετικής ή/και ατομικής εργασίας για ένα ευρύτερο θέμα (παρουσίαση του έργου ενός δημιουργού που εξετάσθηκε στο μάθημα, βιβλιοπαρουσίαση και κριτική ολόκληρου λογοτεχνικού έργου ή λογοτεχνικής κριτικής ή δραστηριότητες δημιουργικής γραφής) μπορούν να ενταχθούν στο μάθημα και να αξιοποιηθούν στο πλαίσιο της δημιουργικής εργασίας. |
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΠΟΡΟΙ
-- Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (Ε.ΚΕ.ΒΙ.) http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=299
-- Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα. Η Λογοτεχνία στο Διαδίκτυο. Ηλεκτρονικές σελίδες για τη νεοελληνική λογοτεχνία.
http://www.greek-language.gr/greekLang/literature/guides/net/greek/index.html
Γ. Φαρίνου-Μαλαματάρη και Ανδρέας Λούνης. Τελευταία αναθεώρηση (συμπλήρωση και διόρθωση): Λ. Αραμπατζίδου και Ελένη Κατσαβέλη. Κατάλογος Διευθύνσεων στο Διαδίκτυο για Νεοελληνιστές http://www.lit.auth.gr/sites/default/files/links_neoellinistes.pdf
-- Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού. http://www.snhell.gr/
Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.
Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ
ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ