Λατινικά Β' Τάξης Λυκείου : Οδηγίες Διδασκαλίας

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Β΄ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2020-2021

Αρ.Πρωτ.134232/Δ2/06-10-2020/ΥΠΑΙΘ

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Π/ΘΜΙΑΣ, Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α
Πληροφορίες: Αν. Πασχαλίδου
Θ. Κανελλοπούλου
Τηλέφωνο: 210-3443422
210-3443010

ΘΕΜΑ: Ενδεικτική διδακτική πρόταση για το μάθημα των Λατινικών της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών της Β’ τάξης Ημερησίου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2020-2021
Σχετ.: Το με αρ. πρωτ. εισ. Υ.ΠΑΙ.Θ. 128462/Δ2/25-09-2020 έγγραφο

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 46/24-09-2020 του Δ.Σ) σας διαβιβάζουμε αρχείο με ενδεικτική διδακτική πρόταση για το μάθημα των Λατινικών της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών της Β’ τάξης Ημερησίου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2020-2021, συμπληρωματικά της ύλης και των οδηγιών διδασκαλίας του μαθήματος.

Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.

Η ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ
ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΣΟΦΙΑ ΖΑΧΑΡΑΚΗ

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ

4ο κείμενο σχολικού βιβλίου
ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από τον Ρωμαίο ιστορικό Γάιο Σαλλούστιο Κρίσπο (86-35 π.Χ.). Ο Σαλλούστιος παρουσιάζει εδώ μια εξιδανικευμένη εικόνα των ηθών της αρχαίας Ρώμης μέχρι το 146 π.Χ. Τη χρονολογία αυτή, κατά την οποία οι συμπατριώτες του κατέλαβαν και κατέστρεψαν την Καρχηδόνα, τη θεωρεί σημαδιακή και υποστηρίζει ότι αμέσως μετά άρχισε στη Ρώμη ένα ασταμάτητο κατρακύλημα των ηθών.

Η αντίληψη αυτή για τον «χαμένο παράδεισο» των πρώτων αιώνων της Ρώμης διαποτίζει τη ρωμαϊκή ιστορική σκέψη.

Apud antīquos Rōmānos concordia maxima sed avaritia minima erat. Rōmāni in suppliciis deōrum magnifici sed domi parci erant. Iustitiā inter se certābant et patriam curābant. In bello pericula audaciā propulsābant et beneficiis amicitias parābant. Delecti consultābant patriae; eis corpus ex annis infirmum sed ingenium propter sapientiam validum erat.

Διδακτικοί στόχοι

• Να εξοικειωθούν οι μαθητές/ριες με την ερμηνευτική και κειμενοκεντρική προσέγγιση των διδακτικών ενοτήτων, ώστε να κατευθύνονται στην επισήμανση των κομβικών σημείων του κειμένου, μέσω της πολυεπίπεδης επεξεργασίας του (Λεξιλόγιο – Γραμματική – Σύνταξη)
•  Να αναγνωρίζουν τα γραμματικά και τα συντακτικά φαινόμενα, εργαζόμενοι συγκριτικά, με βάση τις γνώσεις που έχουν ήδη αποκτήσει
• Να εκτιμήσουν τη διαχρονική παρουσία της λατινικής γλώσσας, συσχετίζοντας ετυμολογικά και σημασιολογικά το λατινικό λεξιλόγιο με αυτό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, της νεοελληνικής γλώσσας και των ευρωπαϊκών γλωσσών
• Αξιοποιώντας κριτικά τις πληροφορίες του εισαγωγικού σημειώματος, να γνωρίσουν πλευρές του ρωμαϊκού κόσμου ως μέρος του πολιτισμικού πλαισίου που γέννησε τα έργα των Λατίνων συγγραφέων και ποιητών.

Διδακτικές πρακτικές

Οι εφαρμοζόμενες διδακτικές πρακτικές που υιοθετούνται είναι ενδεικτικά οι ακόλουθες:

• Ερμηνευτική μέθοδος
• Κειμενοκεντρική μέθοδος
• Διερευνητική-ανακαλυπτική μάθηση
• Αξιοποίηση Ψηφιακών Μέσων ( ΨΜ).

Προτεινόμενος χρόνος διδασκαλίας: 3 διδακτικές ώρες

Προσδοκώμενα μαθησιακά αποτελέσματα

Με την ολοκλήρωση της μαθησιακής διαδικασίας οι μαθητές/ριες πρέπει να είναι σε θέση:

• Να κατανοούν ολιστικά το περιεχόμενο του κειμένου και να οδηγούνται στη μετάφρασή του, μέσα από τη διαδικασία λειτουργικής αξιοποίησης του λεξιλογίου που δίνεται, και της μελέτης της συντακτικής δομής, με τη βοήθεια των βιβλίων αναφοράς (Γραμματική, Συντακτικό) και των συγκρίσεων με την νεοελληνική και αρχαιοελληνική γλώσσα
• Να οδηγούνται, με αφετηρία την προϋπάρχουσα γνώση και μέσα από εμπλουτισμένη εισήγηση του διδάσκοντος, στην κριτική μελέτη του υποστηρικτικού υλικού της συγκεκριμένης ενότητας του βιβλίου και στην εκμάθηση των νέων γραμματικών φαινομένων (π.χ. σύγκριση και κατηγοριοποίηση των λέξεων ανά γένος, κλίση των δευτερόκλιτων ουσιαστικών ουδέτερου γένους, οριστική του παρατατικού των ρημάτων α΄ και β΄ συζυγίας στην ενεργητική φωνή, και κλίση της αντωνυμίας is, ea, id)
• Να κατανοούν λατινικές φράσεις που χρησιμοποιούνται στη σημερινή επικοινωνία, και να συσχετίζουν το λεξιλόγιο του κειμένου με το αντίστοιχο της Αρχαίας ή Νέας Ελληνικής ή/και άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών.
• Να αλληλεπιδρούν στη μαθησιακή διεργασία, συνεργαζόμενοι αλλά και αυτενεργώντας κατά τη διαδικασία σχεδιασμού/οργάνωσης ομάδων και εκπόνησης ομαδικών δραστηριοτήτων
• Να γνωρίζουν βασικές πτυχές της ρωμαϊκής πολιτικής ζωής και της ρωμαϊκής σκέψης γενικότερα, που απαντούν με έμφαση στους Ρωμαίους ιστοριογράφους και να επεξεργάζονται κριτικά τα στοιχεία που εντοπίζουν, κατά τη μελέτη του υλικού τους
• Να διακρίνουν –μέσα από την αναζήτηση, εύρεση και κριτική προσέγγιση έντυπων ή/και ηλεκτρονικών πηγών– βασικά στοιχεία του ρωμαϊκού πολιτισμού (ενδεικτικά θέματα: τα ήθη στην αρχαία Ρώμη, ο ιστορικός Σαλλούστιος, οι Καρχηδονιακοί Πόλεμοι και η καταστροφή της Καρχηδόνας).

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

1η διδακτική ώρα – διαγραμματική παρουσίαση του κειμένου, διερεύνηση γραμματικών και συντακτικών φαινομένων

Αφόρμηση

Είναι καλό η διδασκαλία να ξεκινήσει με μια αφόρμηση που να σχετίζεται με το θέμα του κειμένου και βασικά πρόσωπα ή γεγονότα που αναφέρονται σε αυτό. Μπορεί να σχετίζεται με το ιστορικό παρελθόν ή να το συνδέει με το παρόν (π.χ. ένα κοινωνικό ή πολιτικό θέμα/πρόβλημα, κοινό στην αρχαιότητα και τη σύγχρονη εποχή, η επιβίωση ενός ιστορικού γεγονότος ή μυθολογικού μοτίβου στη μεσαιωνική ή τη νεότερη και σύγχρονη Τέχνη).

Ο/Η διδάσκων/ουσα διαβάζει στους/στις μαθητές/ριες το κείμενο «Τι ήταν αυτοί οι Ρωμαίοι; 1.1. Τι δεν κατάλαβε ο Αστερίξ, ιδιαίτερα, το απόσπασμα «Οι Ρωμαίοι τηρούσαν ευλαβικά….απάντηση».
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/rome/page_002.html?prev=true

Γλωσσική εξομάλυνση και μεταφραστική προσέγγιση του κειμένου

Για την προσέγγιση της δομής του κειμένου προτείνεται η κατά κώλα επεξεργασία του κειμένου. Το κείμενο δηλαδή χωρίζεται σε συντακτικές ενότητες, με βάση ρηματικούς τύπους ως φορείς ενεργειών. Με τη χρήση ερωτήσεων (ποιος, τι / ποιον, πού, πότε, γιατί κ.λπ.) αναδεικνύονται οι βασικοί όροι της πρότασης και οι προσδιορισμοί τους.
Κατὰ κῶλα επεξεργασία του κειμένου In bello pericula audaciā propulsabant et beneficiis amicitia parabant (ενδεικτικά).
et
ποιοι; τι; με τι μέσο; ποιοι; τι; με τι μέσο;
[Romani] pericula audaciā [Romani] amicitiam beneficiis

Παρουσίαση νέων γραμματικών και συντακτικών φαινομένων

Προτείνεται, όσο αυτό είναι δυνατό, η παρουσίαση των νέων γραμματικών και συντακτικών φαινομένων να γίνεται όχι αυτόνομα, αλλά με αφόρμηση το κείμενο, δηλαδή οι μαθητές/ριες να οδηγούνται σε συμπεράσματα μέσα από την παρατήρηση ή/και τη σύγκριση με ήδη προϋπάρχουσα γνώση (είτε για τη λατινική γλώσσα είτε και για άλλες, π.χ. Αρχαία Ελληνική, Νεοελληνική, σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες). Αυτό προϋποθέτει βέβαια ότι στη φάση αυτή η παρουσίαση των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων δεν θα είναι εξαντλητική, κάτι που μπορεί να ακολουθήσει μετά την ολοκλήρωση της επεξεργασίας του κειμένου.

Ενδεικτικά:

α. Οι μαθητές/ριες κατευθύνονται από τον εκπαιδευτικό, με τη βοήθεια και των στοιχείων της εισαγωγής («χαμένος παράδεισος» των πρώτων ρωμαϊκών χρόνων), στον προσδιορισμό της χρονικής βαθμίδας στην οποία αναφέρεται ο Σαλλούστιος, σε σχέση με την εποχή που γράφει (παρελθόν). Καλούνται στη συνέχεια οι μαθητές/ριες να εντοπίσουν τους ρηματικούς τύπους που αποδίδουν το παρελθόν και να τους επεξεργαστούν μορφολογικά (κατάληξη κ.λπ.).

β. Με αφορμή τον τύπο propulsabant ο/η διδάσκων/ουσα καλεί τους/τις μαθητές/ριες να σχηματίσουν τον αντίστοιχο τύπο στην οριστική του ενεστώτα (την οποία έχουν ήδη διδαχθεί), ώστε μέσα από τη σύγκριση των δύο τύπων να κατανοήσουν τον τρόπο σχηματισμού του παρατατικού με την προσθήκη του προσφύματος -ba- μεταξύ θέματος και καταλήξεων της οριστικής ενεστώτα, για τα ρήματα της πρώτης και δεύτερης συζυγίας. Επίσης, καλεί τους/τις μαθητές/ριες, αφού ανακαλέσουν στη μνήμη τους τη σημασία του παρατατικού σε άλλες γλώσσες (διάρκεια μιας πράξης στο παρελθόν), και με τη βοήθεια του λεξιλογίου της ενότητας να μεταφράσουν τον συγκεκριμένο τύπο.

γ. Με αφορμή τους τύπους bello, beneficiis, ingenium οι μαθητές/τριες καλούνται να συγκρίνουν τις καταλήξεις των ουδετέρων της δεύτερης κλίσης με τις αντίστοιχες των αρσενικών, και –ενδεχομένως– να κάνουν κατηγοριοποίηση των ουσιαστικών ανά γένος, ώστε να συνειδητοποιήσουν τη διαφοροποίηση των ουδετέρων σε σχέση με τα αρσενικά, μόνο ως προς τις πτώσεις της ονομαστικής, αιτιατικής και κλητικής. Οι μαθητές/τριες καλούνται να συγκρίνουν αυτή τη διαφοροποίηση με την αντίστοιχη της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας στην ίδια (δεύτερη) κλίση.

δ. Δίνεται στους/στις μαθητές/ριες η πρόταση Ἀλλ᾽ ἤτοι μὲν ταῦθ᾽ ὑποείξομεν ἀλλήλοισι (Όμηρος, Ἰλιάς Δ 62) και ζητείται από αυτούς να βρουν το μέρος του λόγου με το οποίο δηλώνεται η αλληλοπάθεια. Στη συνέχεια τους ζητείται να βρουν την αλληλοπάθεια στο λατινικό κείμενο και να διαπιστώσουν τη διαφορά. Ο/Η διδάσκων/ουσα τονίζει την απουσία της αλληλοπαθητικής αντωνυμίας στη Λατινική.

ε. Με αφορμή τον τύπο eis του κειμένου γίνεται αναφορά στην οριστική αντωνυμία αὐτός αὐτή, αὐτό. Οι μαθητές/ριες με την κατάλληλη καθοδήγηση διαπιστώνουν ότι στη λατινική γλώσσα η αντωνυμία is, ea, id αντιστοιχεί στην αρχαιοελληνική οριστική αντωνυμία αὐτός αὐτή, αὐτό.

στ. Οι μαθητές/ριες έχουν έρθει σε μια πρώτη επαφή με την αφαιρετική πτώση σε προηγούμενη ενότητα. Με καθοδήγηση, ανακαλύπτονται από αυτούς και επιπλέον χρήσεις της αφαιρετικής: δήλωση αναφοράς, χρόνου, τόπου και κατάστασης (εμπρόθετα ή απρόθετα).

2η και 3η διδακτική ώρα

Ερμηνευτική προσέγγιση του κειμένου, κατανόηση του περιεχομένου, γλωσσική εξομάλυνση, εμπέδωση λεξιλογίου, γραμματικών και συντακτικών φαινομένων, προσέγγιση στοιχείων πολιτισμού

Ερμηνευτική προσέγγιση του κειμένου και κατανόηση του περιεχομένου Για την κατανόηση του περιεχομένου του κειμένου κρίνεται σκόπιμο να χρησιμοποιούνται δραστηριότητες κλειστού ή/και ανοικτού τύπου, με στόχο πάντα να καταφεύγει ο/η μαθητής/ρια στο κείμενο. Κρίνεται σκόπιμο να αξιοποιούνται οι δραστηριότητες και το λεξιλόγιο που έχει ήδη κατακτηθεί σε προηγούμενες ενότητες, ώστε να υπάρχει μια συνεχής αλληλεπίδραση του/της μαθητή/ριας με την κεκτημένη γνώση. Με τη βοήθεια της κατά κώλα επεξεργασίας του κειμένου και της γλωσσικής εξομάλυνσης αυτού, επιχειρείται μια πρώτη ερμηνευτική απόδοση του κειμένου που παίρνει την τελική μορφή της με την καθοδήγηση του/της διδάσκοντος/ουσας.

Γενικότερος στόχος των δραστηριοτήτων αυτών είναι η αποδέσμευση του/της μαθητή/ριας από τη στείρα διαδικασία αποστήθισης της μετάφρασης, ώστε η διερεύνηση του νοήματος του κειμένου και η εκμάθηση του λεξιλογίου να αναδειχθούν ως αυτόνομες διακριτές διαδικασίες, που φυσικά διαλέγονται με τη μετάφραση, αλλά δεν καλύπτονται ολοκληρωτικά από αυτήν. Οι δραστηριότητες θα μπορούσαν να αναληφθούν ατομικά ή ομαδοσυνεργατικά, ανάλογα με τον διαθέσιμο χρόνο, ενώ κάποιες θα μπορούσαν να δοθούν και ως άσκηση για το σπίτι.

Ο/Η διδάσκων/ουσα ελέγχει τον βαθμό στον οποίο κατανόησαν οι μαθητές/ριες το περιεχόμενο του κειμένου με δραστηριότητες, όπως οι παρακάτω:

I. I. Σημειώστε αν οι παρακάτω διατυπώσεις αληθεύουν ή όχι, με βάση το περιεχόμενο του κειμένου. Δικαιολογήστε τις απαντήσεις σας, με παραπομπές στο λατινικό κείμενο.

Σωστό Λάθος
Apud antiquos Romanos concordia non erat.
Romani antiqui deis parce supplicabant.
Antiqui Romani in bello contra pericula audaciā pugnabant.

β. Συμπληρώστε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις, επιλέγοντας την κατάλληλη απάντηση, με βάση το περιεχόμενο του κειμένου:
i) Populus Romanus amicitias ______________ parabat.
a. audaciā b. beneficiis c. suppliciis
ii) Delecti Romani ingenium _____________ habebant.
a. infirmum b. validum c. minimum

γ. Με βάση το λατινικό κείμενο, περιγράψτε, σε προφορικό λόγο στη ΝΕ, τα ήθη των αρχαίων Ρωμαίων. Επιβεβαιώστε τους χαρακτηρισμούς σας, με παραπομπές στο λατινικό κείμενο.

Λεξιλογικά

α. Αντιστοιχίστε τις λατινικές λέξεις της A΄ στήλης με τις σημασίες που δίνονται στη B΄ στήλη (οι λέξεις στην Α´ στήλη (Λατινικά) παρατίθενται με τον γραμματικό τύπο που απαντά στο κείμενο, ενώ η μετάφρασή τους στη B΄ στήλη αποδίδεται στην ονομαστική ενικού). Επίσης, στην Α´ στήλη υπάρχει μία λατινική λέξη της οποίας δεν δίνεται η αντίστοιχη σημασία στη Β´ στήλη και χρειάζεται να τη συμπληρώσετε, ενώ στη Β´ στήλη υπάρχει μία σημασία για την οποία δεν δίνεται η αντίστοιχη λατινική λέξη στην Α´ στήλη, την οποία, επίσης, χρειάζεται να συμπληρώσετε:

Ετυμολογικά

Μέσω των δραστηριοτήτων αυτών οι μαθητές/ριες, αφού πρώτα έχουν έρθει σε επαφή με το νέο λεξιλόγιο μέσα από το κείμενο, μπορούν να διαπιστώσουν τη σχέση της λατινικής γλώσσας με την Αρχαία και τη Νέα Ελληνική, καθώς και τις σύγχρονες ευρωπαϊκές. Ιδιαίτερη έμφαση μπορεί να δοθεί στις λατινικές φράσεις/λέξεις που χρησιμοποιούνται και στη σημερινή επικοινωνία. Οι μαθητές/ριες μπορούν να αξιοποιήσουν στη διερεύνησή τους τις ετυμολογικού τύπου παρατηρήσεις του βιβλίου τους, καθώς και έντυπα και ηλεκτρονικά βοηθήματα.

α. Προσπαθήστε να συνδέστε τις λατινικές λέξεις της Α΄ στήλης με τις ετυμολογικά συγγενείς της Β΄ που προέρχονται από σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες:

β. Με ποιες λατινικές λέξεις του κειμένου συνδέονται ετυμολογικά οι παρακάτω λέξεις της Νέας Ελληνικής και της Αγγλικής: δομικός, πατρίδα, infirmary;

γ. Εναλλακτικά, στην αίθουσα διδασκαλίας ως εργασία μπορεί να ανατεθεί σε ομάδες μαθητών/ριών να αναζητήσουν ετυμολογική συγγένεια της λατινικής λέξης cor, cordis (ρίζα cord-) με λέξεις της Νέας Ελληνικής (π.χ. καρδιά, καρδιακός, άκαρδος, ανοιχτόκαρδος, αποκαρδιώνω, εγκάρδιος, ενδοκάρδιο, ενδοκαρδίτιδα, κακοκαρδίζω, καλόκαρδος, καρδιακός, καρδιογνώστης, καρδιοχειρουργός, καρδιοχτύπι, κατάκαρδα, λεοντόκαρδος, μεγαλόκαρδος, μυοκάρδιο, ξεκαρδίζομαι, περικάρδιο, ταχυκαρδία, φυλλοκάρδι, χτυποκάρδι), και της Αγγλικής (π.χ. cordial, cordially, accordable, accordance, discord, discordance, discordant, discourage, cardia, cardiac, cardiogram, cardiograph, cardiologist, cardiology, cardiopathy, cardiopulmonary, cardiorespiratory, cardiovascular, courage, courageous, courageously).

δ. Αντιστοιχίστε τις λέξεις της Α΄ στήλης με τις λέξεις της Β΄ στήλης που έχουν ετυμολογική συγγένεια. Δύο λέξεις της B΄ στήλης δεν σχετίζονται ετυμολογικά με λέξεις της Α΄ στήλης:

A΄ στήλη B΄ στήλη
i. i. concordia i. i. ανούσιος
i. ii. annis i. ii. invalid
i. iii. Iustitiā i. iii. homo sapiens
i. iv. sapientiam i. iv. ερπετό
i. v. validum i. v. anniversary
i. vi. καρδιοπάθεια
i. vii. justice

ε. Δίνονται οι στίχοι Όμηρος, Ἰλιάς Ζ 523-525 και ζητείται από τους/τις μαθητές/ριες να εντοπίσουν την ομόρριζη και ταυτόσημη λέξη με τη λατινική cor:

[Ο Έκτορας απευθύνεται στον αδελφό του Πάρη]:
Όμηρος Ἰλιάς Ζ 523-525
τὸ δ' ἐμὸν κῆρ ἄχνυται ἐν θυμῷ, ὅθ' ὑπὲρ σέθεν αἴσχε' ἀκούω πρὸς Τρώων, οἳ ἔχουσι πολὺν πόνον εἵνεκα σεῖο.
Ένθεση λατινικών φράσεων σε νεοελληνικό προτασιακό περιβάλλον

α. Συμπληρώστε τα κενά των παρακάτω προτάσεων, χρησιμοποιώντας κάθε φορά μία από τις παρακάτω λατινικές λέξεις/φράσεις: homo sapiens, corpus, casus belli.
i) To _____________ με τις σημειώσεις που του έδωσε ο συμφοιτητής του, περιείχε ό,τι έπρεπε να διαβάσει για τις εξετάσεις.
ii) Θεωρείται ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αποτελεί εξέλιξη του _______________.
iii) Ο πρέσβης κατέστησε σαφές στον ομόλογό του της γειτονικής του χώρας ότι τυχόν μονομερής ενέργεια στο ζήτημα των συνόρων θα αποτελέσει ____________.

β. Ποια από τις λατινικές φράσεις της δεύτερης στήλης αντιστοιχεί στο νεοελληνικό κείμενο της πρώτης;
A΄ στήλη B΄ στήλη
Η ανάληψη της ευθύνης για ένα σφάλμα είναι ένδειξη ανωτερότητας ήθους και ποιότητας χαρακτήρα
i. casus belli
ii. ad hoc
iii. a priori
iv. mea culpa
v. urbi et orbi

γ. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να ζητηθεί από τους/τις μαθητές/τριες ως περαιτέρω εργασία στο σπίτι να σχεδιάσουν ένα ψηφιακό κόμικ με σύντομους διαλόγους και δύο λατινικές φράσεις.

δ. Συμπληρώστε την παρακάτω περίοδο με την κατάλληλη λατινική φράση: Η επίμονη προσπάθεια και η προσήλωση στους στόχους είναι .....................................
προϋπόθεση για την επιτυχία.
i. i. homo sapiens
ii. ii. de facto
iii. iii. a priori
iv. iv. manent
v. sine qua non

ε. Ενσωματώστε λειτουργικά δύο από τις ακόλουθες λατινικές φράσεις, συνθέτοντας ένα κείμενο 80-100 λέξεων στη Νέα Ελληνική, επιλέγοντας ένα θέμα από τα ακόλουθα:

α. Περιορισμοί λόγω κορωνοϊού ή β. Η δικαιοσύνη και η ομόνοια ως αρετές μιας κοινωνίας.
homo sapiens, de facto, de iure, a priori, a posteriori, scripta manent, sine qua non, mea culpa, status quo, primus inter pares, S.O.S. (si opus sit)

[Ενδεικτική απάντηση]
Περιορισμοί λόγω κορωνοϊού
Η ανθρώπινη φύση, εκ φύσεως ελεύθερη, a priori αντιδρά σε μέτρα που ενέχουν το στοιχείο του περιορισμού. Η εφαρμογή τους γίνεται πολλές φορές μια de facto δύσκολη υπόθεση. Δυστυχώς, όμως σε έκτακτες καταστάσεις υγειονομικού κινδύνου, η λήψη των μεγαλύτερων δυνατών προφυλάξεων γίνεται συνθήκη sine qua non για τη διατήρηση της δημόσιας υγείας.

στ. Ενσωματώστε τη λατινική φράση “scripta manent” σε ένα σύντομο δικό σας κείμενο (περίπου 30 λέξεων), ώστε να αναφαίνεται η ορθή χρήση της.

[Ενδεικτική απάντηση]
Τα λόγια μας εύκολα ξεχνιούνται ή διαστρεβλώνονται. Γι’ αυτό, συχνά προσφεύγουμε στην ασφάλεια μιας γραπτής συμφωνίας, αφού, αντίθετα με τα λόγια που «έχουν φτερά», scripta manent.

Εμπέδωση γραμματικών φαινομένων

Κατά τη δεύτερη αυτή φάση διδασκαλίας και αφού έχει ολοκληρωθεί μια πρώτη προσέγγιση των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων (μέσα από την ανάλυση του κειμένου) ο/η διδάσκων/ουσα μπορεί να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες γι’ αυτά, καθώς και ασκήσεις εμπέδωσης. Συνιστάται να μη ζητείται απλή γραμματική ή συντακτική αναγνώριση, αλλά η χρήση γραμματικών τύπων ή ο μετασχηματισμός τους μέσα σε προτασιακό περιβάλλον, όπου καλό θα ήταν να αξιοποιείται το λεξιλόγιο τηςδιδασκόμενης αλλά και προηγούμενων ενοτήτων.

Στην ενότητα αυτή ο/η διδάσκων/ουσα, αφού έχει προχωρήσει σε μια πρώτηπαρουσίαση των γραμματικών φαινομένων της ενότητας κατά την πρώτη διδακτική ώρα, προχωρεί σε μια συστηματικότερη παρουσίασή τους, με χρήση κλιτικών παραδειγμάτων. Στη συνέχεια οι μαθητές/ριες με τη βοήθεια αυτών των παραδειγμάτων εκπονούν ατομικά ή ομαδικά δραστηριότητες, όπως οι παρακάτω (ανάλογες μπορούν να δοθούν και για άσκηση στο σπίτι).

Βασική επιδίωξη των διδασκόντων/διδασκουσών πρέπει να είναι η αποφυγή τυπικών/φορμαλιστικών ασκήσεων και η εστίαση στην καλλιέργεια της κριτικής και συνθετικής σκέψης των μαθητών/ριών, με αξιοποίηση όλου του εύρους πιθανών ασκήσεων, ανοικτού και κλειστού τύπου διαβαθμισμένης δυσκολίας.

Επισήμανση:
Καθώς το εξεταζόμενο κείμενο ανήκει στις πρώτες ενότητες του εγχειριδίου, δεν υπάρχει η δυνατότητα να ζητηθούν πιο σύνθετες/απαιτητικές ασκήσεις Γραμματικής και Συντακτικού, καθώς δεν έχουν διδαχθεί ακόμη παρά ελάχιστα φαινόμενα.

α. Συμπληρώστε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο της λέξης στην παρένθεση:
i. Antiqui Romani ____________ (ingenium) curabant.
ii. Socii _______________ (supplicium, πληθ.) patriam salvant (salvo=σώζω).
iii. In ____________ (periculum, πληθ.) delecti patriae consultant.
iv. Antiqui Romani patriam curabant. Apud ____________ (is, πληθ.) concordia maxima erat.

β. Να μεταφέρετε τα ρήματα των παρακάτω φράσεων στην οριστική του παρατατικού.
i. Venti pontum turbant et Aenean in Africam portant.
ii. Neptunus iratus ad oram Aethiopiae urget beluam marinam, quae incolis nocet.
iii. Patria Aeneae Troia est.
iv. Romani in bello socios suos curant.

Εμπέδωση συντακτικών φαινομένων

α. Διορθώστε το λάθος σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις, δικαιολογώντας τη διόρθωσή σας:
i. Populi antiqui concordiae inter se certabant.
ii. Aeneas et Dido inter nos amant.

β. Χαρακτηρίστε από συντακτική άποψη τις αφαιρετικές (εμπρόθετες ή απρόθετες) του ακόλουθου αποσπάσματος:
Iustitiā inter se certābant et patriam curābant. In bello pericula audaciā propulsābant et beneficiis amicitias parābant. Delecti consultābant patriae; eis corpus ex annis infirmum sed ingenium propter sapientiam validum erat.

Αφαιρετικές Συντακτικός ρόλος
γ. Συμπληρώστε τα κενά με τον κατάλληλο τύπο του ουσιαστικού στην παρένθεση:
i) Patria ____________ (poeta) Roma est.
ii) Regina cum ____________ (filius) ad ____________ (Africa) navigat.
iii) Graeci ___________ (insidiae) Troiam expugnant.
iv) Terra plena _____________ (ager, πληθ.) est.
v) ______________ (incola, πληθ.) de ____________ (fortuna) deplorant.

Σωστό Λάθος
i. magnifici είναι κατηγορούμενο στο όνομα Romani μέσω του συνδετικού ρήματος erant
ii. iustitiā είναι επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει στάση σε τόπο στο ρήμα erant
iii. pericula είναι υποκείμενο στο ρήμα propulsabant
iv. audaciā είναι (επιρρηματική) αφαιρετική του τρόπου/μέσου στο propulsabant
v. propter sapientiam είναι εμπρόθετος (επιρρηματικός) προσδιορισμός του σκοπού στο erat.

δ. Σημειώστε την ένδειξη στο οικείο πλαίσιο, ανάλογα με το αν οι παρακάτω προτάσεις είναι σωστές ή λανθασμένες.

Προσέγγιση στοιχείων πολιτισμού

Η προσέγγιση των πολιτισμικών θεμάτων που αναδεικνύονται μέσα από το κείμενο ή/και το εισαγωγικό σημείωμα της ενότητας πρέπει να στηρίζεται σε διερευνητικού, διαθεματικού και δημιουργικού χαρακτήρα δραστηριότητες των μαθητών/ριών, κατά προτίμηση ομαδικές και με τη χρήση ΨΜ.

Στην τελευταία φάση της διδακτικής διαδικασίας οι μαθητές/ριες διερευνούν ένα ή περισσότερα από τα θέματα πολιτισμού που προτείνονται στις παρακάτω δραστηριότητες (μπορούν να ασχοληθούν όλες οι ομάδες με το ίδιο θέμα ή κάθε ομάδα με διαφορετικό). Οι εργασίες μπορούν να γίνουν ομαδικά μέσα στην τάξη ή να έχουν δοθεί ως συνεργατικές εργασίες (π.χ. με τη χρήση συνεργατικών εγγράφων, αξιοποίηση λογισμικών παρουσίασης για το σπίτι) και να παρουσιαστούν στην τάξη.

Ο/Η διδάσκων/ουσα και οι μαθητές/τριες παρεμβαίνουν μετά την παρουσίαση κάθε εργασίας, δίνοντας, ενδεχομένως, περαιτέρω επεξηγήσεις ή κάνοντας τις αναγκαίες προσθήκες / διορθώσεις.

α. Το κείμενο που έχετε μπροστά σας προέρχεται από τον Ρωμαίο ιστορικό Σαλλούστιο.
Αναζητήστε στο http://www.perseus.tufts.edu/hopper/collection?collection=Perseus:collection:Greco-Roman
το όνομα του Σαλλούστιου, εντοπίστε τα έργα του και αποδώστε τα με ελληνικούς τίτλους, αξιοποιώντας το λεξιλόγιο που υπάρχει στο τέλος του σχολικού βιβλίου. ή Αξιοποιώντας τις πληροφορίες της Εισαγωγής του σχολικού εγχειριδίου και το λήμμα από το Λεξικό του Kroh που σας δίνεται σε φωτοτυπία [Kroh, P. (1996). Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, Ελλήνων και Λατίνων. Μτφρ. Λυπουρλής, Δ. & Τρομάρας, Λ. Θεσσαλονίκη], ετοιμάστε μια σύντομη πολυτροπική παρουσίαση του βίου και του έργου του συγγραφέα που θα εστιάζει στην ιστορική περίοδο δράσης (ρεπουμπλικανική περίοδος ή αυτοκρατορική περίοδος;), και σε δύο βασικά χαρακτηριστικά του έργου
του.

β. Στο εισαγωγικό σας κείμενο γίνεται αναφορά στην καταστροφή της Καρχηδόνας από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ. ως σημείο καμπής για την εξέλιξη των ηθών στην αρχαία Ρώμη. Αφού αναζητήσετε πληροφορίες σε έντυπα εγχειρίδια της ρωμαϊκής ιστορίας ή του ρωμαϊκού κόσμου [π.χ. Εγχειρίδιο Ιστορίας της Α΄ Λυκείου «Ιστορία του Αρχαίου Κόσμου», ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ», Rostovtzeff, Μ. (2010). Ρωμαϊκή Ιστορία. Μτφρ. Δ. Κάλφογλου. Αθήνα, Graf, F. (2001). Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία, Τόμος Β΄: Ρώμη. Μτφρ. Δ. Νικήτας. Αθήνα], σχεδιάστε μια ψηφιακή χρονογραμμή για τους Καρχηδονιακούς Πολέμους και ετοιμάσετε μια σύντομη πολυτροπική παρουσίαση για τον τελευταίο Καρχηδονιακό Πόλεμο (χρονολογία, κύρια πρόσωπα, αποτελέσματα).

γ. Στο κείμενό σας γίνεται λόγος για τα ήθη των αρχαίων Ρωμαίων. Ιδιαίτερα, αναφέρεται η ευσέβειά τους (pietas) και η ανδρεία τους (virtus). Αναζητήστε πληροφορίες για το ευρύτερο νόημα αυτών των αρετών στη Wikipedia ή με ελεύθερη αναζήτηση στο διαδίκτυο και παρουσιάστε το υλικό στους/στις συμμαθητές/ριές σας, σε μια σύντομη πολυτροπική παρουσίαση.

δ. Με αφετηρία τη φράση του εξεταζόμενου κειμένου “Iustitiā inter se certābant et patriam curābant”, και αξιοποιώντας στοιχεία i) από την 3.3 Ωδή του Ορατίου με την παρακάτω σημείωση για τον πρώτο στίχο (Μιχαλόπουλος & Μιχαλόπουλος, 2015: 214-219) και ii) από το απόσπασμα Πλάτων, Μενέξενος 246d-247a, όπου επίσης η συζήτηση αφορά τον δημόσιο βίο, συνθέστε στη ΝΕ κείμενο 120-140 λέξεων για την έννοια και την αξία της δικαιοσύνης.

Σημείωση:
στ. 1 Iustum et tenacem propositi virum: η iustitia αποτελεί μία από τις θεμελιώδεις αρετές και αξίες που συναπαρτίζουν τον ρωμαϊκό mos maiorum. Είναι μία από τις τέσσερις αρετές (οι άλλες τρεις είναι η virtus, η pietas, και η clementia) που χαράχτηκαν πάνω στη χρυσή ασπίδα που αφιέρωσε η Σύγκλητος το 27 π.Χ. στον Αύγουστο (Res gestae 34.2). Άλλες σπουδαίες ρωμαϊκές αξίες του mos maiorum είναι η λιτότητα/ολιγάρκεια, η gravitas, η πίστη (fides). Εξίσου σημαντική αρετή θεωρούνταν η constantia, τόσο για τους Στωικούς φιλοσόφους όσο και για το ρωμαϊκό σύστημα αξιών (Κικέρων, Tusc. 3).

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Carstairs-McCarth, A. (2018). Introduction to English Morphology: Words and Their Structure. Edinburgh.

Graf, F. (2001). Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία, Τόμος Β΄: Ρώμη. Μτφρ. Δ. Νικήτας. Αθήνα.

Kroh, P. (1996). Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, Ελλήνων και Λατίνων. Μτφρ. Δ. Λυπουρλής & Λ. Τρομάρας. Θεσσαλονίκη.

Rostovtzeff, Μ. (2010). Ρωμαϊκή Ιστορία. Μτφρ. Δ. Κάλφογλου. Αθήνα.

Μαρκαντωνάτος, Γ. (2008). Λεξικό λατινικών και άλλων ξενόγλωσσων εύχρηστων φράσεων. Αθήνα.

Μιχαλόπουλος, Α. Ν., & Μιχαλόπουλος, Χ. Ν. (2015). Ρωμαϊκή Λυρική Ποίηση: Οράτιος Carmina. Αθήνα: ΣΕΑΒ - Κάλλιπος.

Δικτυογραφία (ανάκτηση Σεπτέμβριος 2020)

Η Ρώμη και ο κόσμος της (Θ. Παπαγγελή):
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/rome/index.html

Πλάτων, Μενέξενος (246d-247a). Μτφρ. Ν. Κορκοφίγκας. Ανακτήθηκε 13 Σεπτεμβρίου, 2020, από
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/library/browse.html?page=8&text_id

Hλεκτρονική ιστοσελίδα της Britannica (https://www.britannica.com/event/Punic-Wars)

Latin Timeline (Χρονοδιάγραμμα για την ιστορία της λατινικής γλώσσας και τις αλλαγές που επήλθαν με την πάροδο του χρόνου). Προσβάσιμο στο
http://www.ruf.rice.edu/~kemmer/Words04/structure/latin.html

Schola Latina Μέθοδος εκμάθησης λατινικής και πλούσια δικτυογραφία για τη λατινική γλώσσα (https://scholalatina.it/en/).
http://users.sch.gr//tgiakoum/latinmoto-ap.html

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ Β ΛΥΚΕΙΟΥ

Αρ.Πρωτ.134046/Δ2/06-10-2020/ΥΠΑΙΘ

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Π/ΘΜΙΑΣ, Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α΄
Πληροφορίες: Α. Πασχαλίδου
Θ. Κανελλοπούλου
Τηλέφωνο: 210-3443422
210-3443010

ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία των μαθημάτων της Ελληνικής Γλώσσας, της Ιστορίας, των Λατινικών και της Φιλοσοφίας Ημερησίου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2020-2021
Σχετ.: Τα με αρ. πρωτ. εισ. Υ.ΠΑΙ.Θ. 124891/Δ2/21-09-2020 και 125101/Δ2/21-09-2020 έγγραφα

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 45/17-09-2020 του Δ.Σ) σας διαβιβάζουμε αρχείο με τις οδηγίες για τη διδασκαλία των μαθημάτων της Ελληνικής Γλώσσας, της Ιστορίας, των Λατινικών και της Φιλοσοφίας Ημερησίου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2020-2021.

Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.

Η ΥΦΥΠΟΥΡΓΟΣ
ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΣΟΦΙΑ ΖΑΧΑΡΑΚΗ

ΥΛΗ ΚΑΙ ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΩΝ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

(...)

Λατινικά Β΄ τάξης Ημερήσιου και Εσπερινού ΓΕΛ

Διδακτέα ύλη

Για τη διδασκαλία του μαθήματος των Λατινικών στη Β΄ τάξη του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου, αξιοποιούνται:
- το εγχειρίδιο: Μ. Πασχάλης, Γ. Σαββαντίδης, Λατινικά τ. Α΄ και το βιβλίo αναφοράς:
- Α. Τζάρτζανος, Λατινική Γραμματική.

Ως διδακτέα ύλη του μαθήματος των Λατινικών της Β΄ Τάξης του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου, Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών ορίζεται η παρακάτω ύλη από το εγχειρίδιο Λατινικά τ. Α΄ των Μ. Πασχάλη, Γ.Σαββαντίδη:

1. Από την Εισαγωγή διδάσκονται σε δύο (2) διδακτικές ώρες οι Ενότητες: α) Λατινική Γλώσσα και Λογοτεχνία: Η λατινική γλώσσα, Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας, Εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας, Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας. β) Η εξέλιξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας: Κλασική εποχή: α. Οι χρόνοι του Κικέρωνα, β. Αυγούστειοι χρόνοι.

2. Οι Ενότητες I-XV.

Οδηγίες διδασκαλίας

Το Π.Σ. που θα εφαρμοστεί το τρέχον σχολικό έτος αποτελεί μεταβατικό Π.Σ. και εξυπηρετεί τον αναπροσανατολισμό της διδασκαλίας του μαθήματος. Δεδομένου όμως ότι παραμένει σε ισχύ το σχολικό εγχειρίδιο των Μ. Πασχάλη- Γ. Σαββαντίδη, Λατινικά Λυκείου, Α΄ τεύχος, ΙΤΥΕ «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» που έχει γραφεί με τις κατευθύνσεις και τα κριτήρια του προηγούμενου Π.Σ., ακολουθούν ορισμένες επισημάνσεις που αφορούν τη διδασκαλία του μαθήματος στη Β΄ τάξη Ημερήσιου και Εσπερινού ΓΕΛ, βάσει του μεταβατικού Π.Σ.

Στο πλαίσιο της λειτουργίας του Γενικού Λυκείου ως βαθμίδας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης που παρέχει γενική παιδεία αλλά και βαθμιαία εμβάθυνση σε επιμέρους γνωστικά αντικείμενα, το μάθημα των Λατινικών δύναται, ανάμεσα σε άλλα, να συμβάλει στην προαγωγή της κριτικής σκέψης, στην καλλιέργεια της αυτοσυνειδησίας των μαθητών και των μαθητριών σε εθνικό επίπεδο, σε ευρωπαϊκό, κ.λπ. και στην ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στις ηθικές αξίες που συνιστούν το ανθρωπιστικό ιδεώδες.

Το μάθημα των Λατινικών συμβάλλει στην καλλιέργεια της ανθρωπιστικής παιδείας, αφού ο κύριος χαρακτήρας του είναι μορφωτικός-ανθρωπιστικός και ειδικότερα αρχαιογνωστικός. Η διδασκαλία του αποβλέπει στη σταδιακή εξοικείωση των μαθητών και των μαθητριών με τη λατινική γλώσσα, που θα επιτρέψει στη συνέχεια μια πρώτη γνωριμία τους με τη ρωμαϊκή γραμματεία και τον κόσμο που τη δημιούργησε.

Η λατινική γλώσσα και λογοτεχνία συναποτελούν με την αρχαία ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία τις δύο στέρεες βάσεις, πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε ιστορικά ο ευρωπαϊκός κόσμος. Η εξοικείωση των μαθητριών και των μαθητριών με τη λατινική γλώσσα/λογοτεχνία μπορεί να συμβάλει στην εκ μέρους τους συνειδητοποίηση της στενής σχέσης της με το έτερο, το αρχαιοελληνικό σκέλος της κλασικής παιδείας. Δεν πρόκειται, ασφαλώς, μόνο για τις εμφανείς ομοιότητες στη δομή της γλώσσας, τις κοινές ρίζες των λέξεων και τα πολυάριθμα δάνεια εκατέρωθεν ή την επιρροή που δέχθηκε η λατινική λογοτεχνία από τους Έλληνες συγγραφείς και ποιητές. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι πολλές λέξεις των ευρωπαϊκών γλωσσών (αγγλική, γαλλική, ισπανική, κ.λπ.) προέρχονται από τη Λατινική. Πολύ μεγαλύτερη σημασία έχει να κατανοηθεί ότι η διάσωση και ανάδειξη της ελληνικής λογοτεχνίας και ευρύτερα του ελληνικού πολιτισμού πραγματοποιήθηκε με την ακμή της ρωμαϊκής παρουσίας στην ιστορία. Η σημερινή εικόνα για το παρελθόν μας, άλλωστε, έχει περάσει μέσα από το φίλτρο της ρωμαϊκής πρόσληψης που προηγήθηκε. Επίσης, πέρα από την ανάγκη αντιμετώπισης του ευρωπαϊκού πολιτισμού ως προϊόντος αδιαχώριστου από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, είναι χρήσιμο να συνειδητοποιηθεί ότι πτυχές του πολιτισμού, π.χ. το Δίκαιο, η Ιατρική, η Φαρμακευτική, η Χημεία, έχουν συγκεκριμένες και μεγάλες οφειλές στη ρωμαϊκή συνιστώσα.

Για να αξιοποιηθεί το παιδευτικό περιεχόμενο των Λατινικών, επιβάλλεται η διδασκαλία του μαθήματος να πλαισιώνεται και από τη γνωριμία με τον ρωμαϊκό κόσμο, την πρόσκτηση, έστω και σε στοιχειώδη βαθμό, μιας «ρωμαιογνωσίας», ώστε να είναι ορατό το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε, μιλήθηκε και εξελίχθηκε ως γλώσσα λογοτεχνίας και επιστήμης η κλασική αυτή γλώσσα. Αυτό θα συντελέσει στην ουσιαστική συνειδητοποίηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς ως τμήματος του ευρωπαϊκού πολιτισμού ευρύτερα, στοιχείο που οδηγεί και στον σεβασμό της διαφορετικότητας και της πολιτισμικής ετερότητας στο πλαίσιο μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας.

Η σύγχρονη διδακτική προσέγγιση των κλασικών κειμένων (και τέτοια, ως γνωστόν, είναι και τα λατινικά κείμενα) πρέπει να στοχεύει στην ανάδειξη του πολιτισμού που αποτυπώνει το κείμενο και στη μετατόπιση του ενδιαφέροντος των μαθητών και των μαθητριών από το ενδιαφέρον για τη γλώσσα του κειμένου στο περιεχόμενο και την κατανόησή του, αξιοποιώντας ως μέσο την ανασύνθεση ιστορικών, θρησκευτικών, πολιτικών και άλλων στοιχείων που ενυπάρχουν σε αυτό.

Η προσέγγιση του κειμένου οφείλει να είναι κειμενοκεντρική και μαθητοκεντρική και να παρέχει τη δυνατότητα στον εκπαιδευτικό για διαμορφωτική αξιολόγηση. Με την κειμενοκεντρική μέθοδο δίνεται έμφαση στη διδασκαλία των στοιχείων εκείνων που επιτρέπουν την κατανόηση των μηχανισμών οργάνωσης του λόγου σε επίπεδο πρότασης και κειμένου. Η κατανόηση της δομής της λατινικής γλώσσας και η διδασκαλία των φαινομένων της γραμματικής και του συντακτικού οφείλει να στηρίζεται στη συγκριτική προσέγγισή τους με τα αντίστοιχα, όπου αυτά υφίστανται, φαινόμενα της αρχαίας και της νέας ελληνικής γλώσσας, ώστε να κατακτηθεί βαθμιαία ολοκληρωμένη γνώση με τρόπο οικονομικό και αποτελεσματικό. Με τον σύγχρονο τρόπο γλωσσικής διδασκαλίας αποφεύγεται η πρόταξη της θεωρίας και επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες να κατανοήσουν τη δομή της γλώσσας, τη λειτουργία των γραμματικοσυντακτικών φαινομένων και το περιεχόμενο των κειμένων. Συνιστάται η προσέγγιση της γλωσσικής δομής να μη γίνεται με τρόπο ρυθμιστικό-κανονιστικό. Με παιγνιώδεις επινοήσεις να οδηγούνται οι μαθητές και οι μαθήτριες στη βιωματική προσέγγιση και στην πρόσληψη των αξιών που υπηρετούν τα κείμενα.

Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές και οι μαθήτριες:

• να μελετήσουν βασικά στοιχεία του λατινικού γλωσσικού συστήματος −γραμματικοσυντακτικές δομές και φαινόμενα− και να κατανοούν και να ερμηνεύουν κείμενα, βάσει ενός γλωσσικού υπομνηματισμού
• να συνειδητοποιήσουν τη σχέση της Λατινικής με την Αρχαία Ελληνική, ώστε να μπορούν να διακρίνουν ομοιότητες και διαφορές
• να αντιληφθούν τις γλωσσικές επιδράσεις της λατινικής γλώσσας στις γλώσσες των λαών της Ευρώπης και να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την προέλευση λέξεων ευρωπαϊκών γλωσσών τις οποίες διδάσκονται στο σχολείο
• να είναι σε θέση να κατανοούν όρους, έννοιες και εκφράσεις ή αποφθέγματα που χρησιμοποιούνται συχνά στον έντυπο και ηλεκτρονικό λόγο και να αναγνωρίζουν λέξεις της Λατινικής που ως γλωσσικά δάνεια έχουν ενσωματωθεί στο λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής
• να επισημάνουν βασικές εκφραστικές ιδιαιτερότητες της λατινικής γλώσσας (ακρίβεια, σαφήνεια, κ.λπ.)
• να γνωρίσουν, αξιοποιώντας διαθεματικά τις πληροφορίες που περιέχονται στο σχολικό εγχειρίδιο, βασικά στοιχεία της ρωμαϊκής γραμματείας (γραμματειακά είδη, αντιπροσωπευτικά έργα και ονόματα συγγραφέων κ.λπ.)
• να γνωρίσουν κάποιες πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των αρχαίων Ρωμαίων.

Το μάθημα των Λατινικών διδάσκεται στη Β΄ Τάξη Ημερήσιου και Εσπερινού ΓΕΛ για δύο (2) ώρες εβδομαδιαίως. Τα κείμενα που αξιοποιούνται στη διδασκαλία συνοδεύονται από εισαγωγικό σημείωμα στην ελληνική γλώσσα, ούτως ώστε να προηγείται η νοηματική οικείωση με το κείμενο και να υπάρχει μια γενική εικόνα για θέματα που αφορούν τη ρωμαϊκή σκέψη και ιδεολογία. Τα κείμενα συνοδεύονται, επίσης, από υποστηρικτικό λεξιλόγιο και αναφορές σε ετυμολογικές συγγένειες με παράθεση των αντίστοιχων λέξεων της Αρχαίας ή Νέας Ελληνικής, και από φαινόμενα γραμματικής και συντακτικού που εμφανίζονται στα αντίστοιχα κείμενα, συνοδευόμενα από παραδείγματα και ασκήσεις.

Για την εξέταση στο μάθημα των Λατινικών της Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών της Β΄ τάξης Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου δίνεται στους μαθητές και τις μαθήτριες διδαγμένο κείμενο ή συνδυασμός κειμένων συνολικής έκτασης 10-12 στίχων και ζητείται από αυτούς/ές:

α) να το μεταφράσουν στη Νέα Ελληνική

β) να απαντήσουν στις εξής παρατηρήσεις:

• μία (1) παρατήρηση κλειστού τύπου από την Εισαγωγή του σχολικού εγχειριδίου
• μία (1) παρατήρηση ανοικτού ή κλειστού τύπου από το εισαγωγικό σημείωμα του κειμένου σε συνάρτηση με το περιεχόμενο του κειμένου
• μία (1) παρατήρηση ετυμολογική: Συσχέτιση λέξεων της Λατινικής με λέξεις που χρησιμοποιούνται στη Νέα Ελληνική. Προς τούτο οι διδάσκοντες/ουσες αξιοποιούν και τα Ετυμολογικά του σχολικού βιβλίου.
  Η συσχέτιση λατινικών λέξεων με ετυμολογικά συγγενείς λέξεις της Αρχαίας Ελληνικής ή με λέξεις που προέρχονται από σύγχρονες ευρωπαϊκές γλώσσες, να γίνεται μόνο για δραστηριότητες στην τάξη
• μία (1) παρατήρηση που θα αξιοποιεί τη χρήση στερεότυπης λατινικής φράσης ή λέξης (μόνο από τις φράσεις ή λέξεις που βρίσκονται στο Παράρτημα που ακολουθεί) στο κατάλληλο κειμενικό περιβάλλον της ΝΕ
• δύο (2) παρατηρήσεις Γραμματικής
• μία (1) παρατήρηση Συντακτικού.

Καθεμία από τις παρατηρήσεις Γραμματικής και Συντακτικού μπορεί να αναλύεται σε δύο (2) ισοδύναμα υποερωτήματα.

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ: Για τη διευκόλυνση των διδασκόντων/ουσών στη διδασκαλία του μαθήματος των Λατινικών, σε σύντομο χρονικό διάστημα θα τεθεί υπόψη τους ενδεικτικό σενάριο διδασκαλίας του μαθήματος των Λατινικών.

Ενδεικτικές δραστηριότητες

• Αντιστοίχιση λατινικών λέξεων και της σημασίας τους στα ΝΕ.
• Ένθεση στερεότυπης λατινικής φράσης στο κατάλληλο κειμενικό περιβάλλον της ΝΕ.
• Ασκήσεις γραμματικής, ανοιχτού ή κλειστού τύπου –πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης / σύζευξης, κ.ά.
• Ασκήσεις συντακτικού ανοιχτού ή κλειστού τύπου –πολλαπλής επιλογής, αντιστοίχισης / σύζευξης, κ.ά.
• Αξιοποίηση της γνώσης των γραμματικών / συντακτικών φαινομένων της Νέας Ελληνικής, και κατά περίπτωση, της Αρχαίας Ελληνικής για τη διδασκαλία / κατανόηση των αντίστοιχων φαινομένων της Λατινικής, τηρουμένων των αναλογιών
• Συζήτηση-άσκηση-σύντομη προαιρετική εργασία, για π.χ. την οικουμενικότητα του ρωμαϊκού imperium, τις αντιλήψεις για τη θεϊκή αποστολή της Ρώμης, τα πατροπαράδοτα ήθη των Ρωμαίων, δεισιδαιμονίες ή θρησκευτικές αντιλήψεις, όψεις της καθημερινότητας, τη χρήση της λογοτεχνίας ως μέσου πολιτικής προπαγάνδας, θέματα πατρωνίας ή λογοκρισίας, ανάλογα με τις μικρές ευκαιρίες που δίνουν τα κείμενα
• Σχόλιο για την άσκηση της κριτικής σκέψης με αφορμή ζητήματα ιδεών ή αξιών, όπως προκύπτουν από τα κείμενα
• Επισκόπηση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας, με βάση την Εισαγωγή του σχολικού βιβλίου, αλλά χρήση της στο πλαίσιο κριτικής ανάγνωσης ορισμένων μόνο σημείων, κατά την κρίση των διδασκόντων
• Προαιρετικές εργασίες, π.χ. κατασκευή χάρτη με την εξέλιξη του ρωμαϊκού κράτους, αναζήτηση ιστορικών βίντεο, διαγραμμάτων με τους Ρωμαίους  συγγραφείς και ποιητές σε χρονολογική και ειδολογική κατάταξη (με τη μορφή εννοιολογικού χάρτη – mind map), σύνθεση δημιουργικής εργασίας, κ.ά.
• Χρήση νέων τεχνολογιών: σύνθεση ή αξιοποίηση πολυτροπικών κειμένων, αξιοποίηση βίντεο, ντοκιμαντέρ, φιλμογραφίας, φωτογραφίας, ψηφιακών λεξικών, έγκυρων διαδικτυακών τόπων για την παρουσίαση επιμέρους πτυχών που αφορούν τη λογοτεχνία, τη ρωμαϊκή ιστορία, την ίδρυση της Ρώμης. Εικονική περιήγηση σε μουσεία, παραστάσεις της νεότερης ή σύγχρονης τέχνης που είναι εμπνευσμένες από τις σχετικές μυθολογικές ιστορίες, κ.λπ.
• Όλες οι παραπάνω δραστηριότητες προτείνονται ως ενδεικτικές εναλλακτικές δυνατότητες εμπλουτισμού του μαθήματος. Ο/Η διδάσκων/ουσα με ενσυναίσθηση θα λάβει υπόψη τα χαρακτηριστικά των μαθητών του και των μαθητριών του και θα αξιοποιήσει τις πιο πρόσφορες, κατά την κρίση του, εναλλακτικές δυνατότητες, ανάλογα με τις κλίσεις και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μελών κάθε επιμέρους μαθητικής κοινότητας.

Ενδεικτικό υποστηρικτικό εκπαιδευτικό υλικό

• Η ενδεικτική βιβλιογραφία που παρέχεται από το βιβλίο καθηγητή
• Θ. Παπαγγελής, (2006). Η Ρώμη και ο κόσμος της. «Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση». Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών.
  Διαθέσιμο στο http://www.greeklanguage.gr/digitalResources/ancient_greek/history/rome/index.htm
• Β. Φυντίκογλου, Χ. Τσίτσιου-Χελιδόνη, (2015). Lingua Latina. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο
  http://hdl.handle.net/11419/24 09, (σσ. 190-201).
• Αξιοποίηση ψηφιακών διδακτικών πόρων του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων και του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας.
• Ταινίες τεκμηρίωσης
• Χρήση των TLG / TLL για αναζήτηση κειμένων και εξοικείωση ή απλή γνωριμία των μαθητών και των μαθητριών με έγκυρους διαδικτυακούς τόπους και ψηφιακά εργαλεία σχετικά με την αρχαιογνωσία. π.χ. http://www.perseus.tufts.edu/
• Online λεξικά, π.χ. https://logeion.uchicago.edu/
• A Latin Dictionary. Founded on Andrews' edition of Freund's Latin dictionary. revised, enlarged, and in great part rewritten by. Charlton T. Lewis, Ph.D. and. Charles Short, LL.D. Oxford. Clarendon Press. 1879. Διαθέσιμο στο http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.04.0059
• Λεξικόν λατινοελληνικόν /το μεν πρώτον συνταχθέν και εκδοθέν υπό του εκ Βρέμης της Γερμανίας Ερρίκου Ουλερίχου, είτα δε το δεύτερον τρίτον και τέταρτον επεξεργασθέν και πλουτισθέν λέξεσι και σημαινομένοις υπό Στεφ. Α. Κουμανούδη, Εν Αθήναις 1884, διαθέσιμο στο https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/d/d/f/metadata-413-0000136.tkl
• Ι. Σταματάκος, Λεξικόν της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης, (Απάνθισμα Ρητών, Γνωμικών, Αποφθεγμάτων και Παροιμιωδών φράσεων, Β΄ Εκ της Λατινικής) Αθήναι 2012 (ανατ.)
• Διαγράμματα και πίνακες για τη ρωμαϊκή πολιτισμική και πολιτική ιστορία, τη λατινική γλώσσα (γραμματική, συντακτικό, λεξιλόγιο).
• Ιστορικοί χάρτες του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού κόσμου.
• Πολυτροπικά κείμενα, εννοιολογικοί χάρτες, πίνακες, κ.ά.
• Μουσεία για ανεύρεση εικαστικού υλικού (π.χ. https://www.britishmuseum.org/, https://www.metmuseum.org/art/ collection, https://www.namuseum.gr/)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Λατινικές φράσεις που είναι σε χρήση στον νεοελληνικό λόγο

• A.C. (ante Christum) προ Χριστού (π.Χ.)
• A.D. Anno Domini (κατά λέξη: έτος Κυρίου) μετά Χριστόν (μ.Χ.)
• ad hominem (argumentum) επιχείρημα που απευθύνεται επιθετικά εναντίον του προσώπου και όχι εναντίον της θέσης που το πρόσωπο αυτό εκφράζει, η προσωπική επίθεση, η απάντηση/επίθεση στο πρόσωπο που εξέφρασε μια άποψη με την οποία διαφωνούμε, αντί η απάντηση να αφορά την άποψη αυτή
• ad populum (argumentum) επιχείρημα που αποτελεί μια ψευδή θέση αλλά αντλεί τη βαρύτητά του από την ευρεία απήχηση της θέσης αυτής
• altera pars η άλλη πλευρά, η άλλη άποψη
• alter ego το άλλο Εγώ, το δεύτερο Εγώ, το πρόσωπο με το οποίο ταυτίζεται κανείς, το συμπλήρωμά του, ο άλλος του εαυτός
• A.M. (Ante Meridiem) προ μεσημβρίας (π.μ.)
• a posteriori εκ των υστέρων
• a priori εκ των προτέρων
• ca., cir., circ. (circa) περί, περίπου
• carpe diem εκμεταλλεύσου τη μέρα (Οράτιος, Ωδ. 1.11.8)
• casus belli κατά λέξη: περίπτωση πολέμου. Συχνότερα χρησιμοποιείται με την έννοια «αιτία πολέμου»
• Curriculum Vitae, CV (κατά λέξη: η πορεία του βίου), το βιογραφικό σημείωμα
• de facto εκ των πραγμάτων, αυτό που προκύπτει από τα πράγματα, από την πραγματικότητα, στην πραγματικότητα. Πολιτικός και διπλωματικός όρος που δηλώνει ότι πράξη, ενέργεια, κατάσταση, απαίτηση, κ.λπ.
• de iure εκ του δικαίου, εκ του νόμου, νομίμως, αυτό που προκύπτει από την εφαρμογή του δικαίου, νομικά. Πολιτικός και διπλωματικός όρος που δηλώνει ότι πράξη, ενέργεια, κατάσταση, κ.λπ., που προέκυψε από την εξέλιξη των γεγονότων, αναγνωρίζεται ως πραγματική, παρόλο που η νομιμότητά της αμφισβητείται ή δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί
• erga omnes έναντι όλων
• et alii, et al. και άλλοι, και άλλα, κ.ά.
• et cetera, etc. και λοιπά, κ.λπ.
• ex cathedra «από καθέδρας». Λέγεται για ομιλητή που εκφράζεται με ύφος αυθεντίας ή από θέση που του δίνει το δικαίωμα να θεωρείται αυθεντία
• exempli gratia, e.g. παραδείγματος χάριν (π.χ.)
• ex officio αυτό που προκύπτει από τη θέση καθήκοντος κάποιου, από τη θέση κάποιου, από το αξίωμα κάποιου
• in medias res στο μέσο της υπόθεσης ή της πλοκής
• in memoriam εις μνήμην, στη μνήμη κάποιου
• lapsus linguae γλωσσικό λάθος, λάθος εκ παραδρομής στην ομιλία
• lapsus calami λάθος της γραφίδας, λάθος εκ παραδρομής στον γραπτό λόγο
• mea culpa λάθος μου
• memorandum μνημόνιο, υπόμνημα
• modus operandi (M.O.) τρόπος ενέργειας
• modus vivendi τρόπος ζωής
• moratorium καθυστέρηση
• mutatis mutandis τηρουμένων των αναλογιών, μετά τις απαραίτητες αλλαγές
• passim σποράδην, σποραδικά, εδώ κι εκεί, σε διάφορα σημεία του κειμένου
• persona grata πρόσωπο επιθυμητό, ευπρόσδεκτο
• persona non grata πρόσωπο ανεπιθύμητο
• placebo (κατά λέξη: θα προσφέρω ευχαρίστηση, ικανοποίηση) φάρμακο που χορηγείται στον ασθενή για ψυχολογική του στήριξη παρά για τη θεραπεία της αρρώστιας του
• P.M. (Post Meridiem) μετά μεσημβρίαν (μ.μ.)
• primus inter pares πρώτος μεταξύ ίσων
• prima facie εκ πρώτης όψεως
• scripta manent τα γραπτά μένουν
• (sic) έτσι ακριβώς (γραμμένο, διατυπωμένο κ.λπ.). Βρίσκεται πάντα σε παρένθεση και δίνει έμφαση σε ένα στοιχείο του λόγου που πρέπει να προσέξει ο αναγνώστης, επειδή αυτό είναι εσφαλμένο, παράδοξο ή αδόκιμο
• sine qua non (συχνά μαζί με τις λέξεις conditio, causa) (κατάσταση, αιτία) εκ των ων ουκ άνευ, αναγκαία προϋπόθεση
• s.o.s. (si opus sit) αν χρειάζεται, αν υπάρχει ανάγκη
• status quo (κατά λέξη: η κατάσταση στην οποία…) η ισχύουσα κατάσταση
• sui generis (κατά λέξη: του δικού του γένους) ιδιόμορφος, ιδιότυπος. Λέγεται συνήθως ως χαρακτηρισμός προσώπων ή καταστάσεων που έχουν κάτι το ιδιαίτερο, ιδιότητα χαρακτηριστική των ίδιων και μόνο
• tabula rasa (κατά λέξη: άγραφη πλάκα, αποξεσμένος, σβησμένος πίνακας). Λέγεται για τον νου, που θεωρείται ως κάτι άγραφο, κενό, πριν γεμίσει με εντυπώσεις, γνώσεις, εμπειρίες
• terra incognita άγνωστη γη, άγνωστος τόπος, άγνωστο θέμα, αντικείμενο
• urbe et orbi στην πόλη και στην οικουμένη, στην πόλη και σε ολόκληρο τον κόσμο, δηλαδή παντού
• verbatim κατά λέξη, ακριβώς
• vs. (versus) εναντίον (κάποιου)