ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (Β Λυκείου - Οδηγίες Διδασκαλίας)

 ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΝΕΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ Β ΛΥΚΕΙΟΥ 2018-2019

Από το σχολικό έτος 2019-2020 η Νεά Ελληνική Γλώσσα συνεξετάζεται με τη Νέα Ελληνική Λογοτεχνία.

Οι οδηγίες δίνονται στις οδηγίες της Α τάξης Λυκείου

Μετάβαση στις Οδηγίες Νεάς Ελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας Α Λυκείου

ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α
Πληροφορίες: B. Πελώνη
Τηλέφωνο: 210-3442238

ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στις Α΄ και Β΄ τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2018 – 2019
Σχετ.: Το με αρ. πρωτ. εισ. ΥΠ.Π.Ε.Θ. 135979/14-08-2018 έγγραφο

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 33/26-07-2018 του Δ.Σ.) σας αποστέλλουμε τις παρακάτω οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στις Α΄ και Β΄ τάξεις Ημερήσιου ΓΕΛ για το σχολικό έτος 2018-2019:

(...)

ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΚΑΙ Β΄ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

1. Εισαγωγικά

Σύμφωνα με το ισχύον ΠΣ για το μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας, «σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος είναι η ενδυνάμωση του γλωσσικού γραμματισμού που έχει αποκτηθεί από τους μαθητές και τις μαθήτριες τα προηγούμενα χρόνια σε μια κατεύθυνση περισσότερο κοινωνιοκεντρική και λιγότερο γλωσσοκεντρική».

Ο παραπάνω προσανατολισμός του μαθήματος στηρίζεται στις εξής βασικές παραδοχές:

• Ο γλωσσικός γραμματισμός είναι κοινωνικά δομημένο φαινόμενο, που δεν εκλαμβάνεται ως σύνολο ουδέτερων και αποσπασματικών ικανοτήτων γραφής και ανάγνωσης και κειμενικής οργάνωσης, αλλά συνδέεται με το ενδιαφέρον για κοινωνική συμμετοχή, με στόχο τη διαμόρφωση σχέσεων ανάμεσα στα άτομα και το κοινωνικό, πολιτικό, φυσικό και τεχνολογικό περιβάλλον τους, εντός του οποίου αισθάνονται, σκέπτονται, δρουν και αλληλεπιδρούν. Έτσι, ο γραμματισμός αποτελεί μια ικανότητα νοηματοδότησης της κοινωνικής πραγματικότητας και αποκτά κριτική/αναστοχαστική διάσταση, συνεπώς οδηγεί στη χειραφέτηση μέσω του κριτικού στοχασμού και την ενεργητική στάση ζωής σχετίζεται με τις κοινωνικές γνώσεις, τις αξίες της δημοκρατίας, την ιδιότητα του ενεργού πολίτη.

• Η ενασχόληση των μαθητών και μαθητριών με συγκεκριμένα μορφοσυντακτικά φαινόμενα και κειμενικές συμβάσεις (μεταγλώσσα) δεν αποτελεί αυτοσκοπό, αλλά μέσο για την κατάκτηση δεξιοτήτων γλωσσικής επικοινωνίας και κριτικού/αναστοχαστικού γραμματισμού. Υπό την έννοια αυτή, σκοπός του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας παραμένει η ενίσχυση των μαθητών και μαθητριών, ώστε να ανταποκρίνονται με επάρκεια στις απαιτήσεις της επικοινωνίας, γραπτής και προφορικής, στο σχολικό τους περιβάλλον (σχολικός γραμματισμός) και ευρύτερα (ψηφιακός γραμματισμός, οπτικός γραμματισμός, γραμματισμός στα Μέσα βλ. Παράρτημα)

• Τα κείμενα δεν εξετάζονται ως αυτόνομες και αφηρημένες κατασκευές αλλά ως πόροι αναπαραγωγής, διαπραγμάτευσης και κατασκευής κοινωνικού νοήματος, σε σχέση με τα εκάστοτε κοινωνικά συμφραζόμενα (συγκείμενο).

• Το περιεχόμενο του μαθήματος οργανώνεται γύρω από τη μελέτη κειμένων, εκκινώντας από ερωτήματα που προκαλούν το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών και δίνουν νόημα στην εμπλοκή τους στη μάθηση. Οι θεματικοί άξονες γύρω από τους οποίους κινούνται τα κείμενα και περιστρέφεται ο προβληματισμός μαθητών και μαθητριών είναι ευρείς.

• Οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να αντιλαμβάνονται τη διδασκαλία του μαθήματος ως ένα σύνολο στόχων για την ενίσχυση της γλωσσικής και επικοινωνιακής ικανότητας των μαθητών/τριών και την ανάπτυξη της κριτικής τους στάσης απέναντι στις κυρίαρχες μορφές λόγου. Είναι ανάγκη οι εκπαιδευτικοί να ενθαρρύνουν τους μαθητές και τις μαθήτριες στην απόκτηση ενεργητικής στάσης κατά τη διαδικασία κατανόησης των κειμένων και να τους/τις παρακινούν σε κριτική ανάγνωση μέσα από διαλογικές διαδικασίες.

2. Σκοπός και στόχοι του μαθήματος της Νεοελληνικής γλώσσας

α. Ο σκοπός του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας είναι να καταστήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες ικανούς/ές να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά σε όλο το φάσμα των επικοινωνιακών και κοινωνικών περιστάσεων, ενεργοποιώντας γνώσεις και ικανότητες που αφορούν ποικίλα σημειωτικά συστήματα, ανάμεσα στα οποία κυρίαρχη είναι η γλώσσα.

Ο παραπάνω γενικός σκοπός, συνδέεται προφανώς με τη διαθεματικότητα, με την έννοια ότι η γλώσσα διατρέχει όλα τα γνωστικά αντικείμενα παρ’ όλες τις διαφοροποιήσεις τους. Η μάθηση συγκροτείται βάσει της γλώσσας (language-based learning), άρα η γλώσσα δεν είναι μόνο μέσον και αντικείμενο μάθησης, αλλά και πόρος που συγκροτεί τη μάθηση.

Η θεώρηση αυτή οδηγεί σε μια αντίληψη της διδασκαλίας/ μάθησης της γλώσσας που αξιοποιεί ταυτόχρονα τη χρήση της γλώσσας για συγκεκριμένους σκοπούς (κείμενα/ γλωσσική συμπεριφορά) όσο και τη μεταγλώσσα (γλωσσικά φαινόμενα/γλώσσα ως αντικείμενο/κώδικας), ενσωματωμένες σε νοηματοδοτημένα πλαίσια επικοινωνίας.

β. Στόχος του μαθήματος είναι να καταστήσει τους μαθητές και τις μαθήτριες ικανούς/ές να κατανοούν, να ερμηνεύουν, να συγκρίνουν και να αξιολογούν κείμενα που αναφέρονται στη σύγχρονη πραγματικότητα, ελληνική και παγκόσμια αλλά και κείμενα του παρελθόντος που παραμένουν επίκαιρα. Στο μάθημα της Νεοελληνικής γλώσσας, οι μαθητές και οι μαθήτριες του Λυκείου καλούνται να εμβαθύνουν σε μια πολυεπίπεδη ανάλυση των κειμένων, προκειμένου να κατανοήσουν τα ειδολογικά τους χαρακτηριστικά, τον τρόπο με τον οποίο η περίσταση επικοινωνίας διαμορφώνει το ύφος και τις γλωσσικές επιλογές. Καλούνται επίσης να αξιοποιήσουν τη δική τους εμπειρία και προηγούμενα αναγνώσματα ώστε να ερμηνεύσουν σημεία των κειμένων που τους κινητοποιούν το ενδιαφέρον, να συγκρίνουν με άλλα, να αξιολογούν και να αμφισβητούν, σε γλωσσικό και σε αξιακό επίπεδο, χαρακτηριστικά των κειμένων.

Κατά την επεξεργασία των κειμένων και κατά την παραγωγή λόγου είναι σημαντικό να έχουν τον χρόνο οι μαθητές και οι μαθήτριες να αναστοχάζονται σχετικά με τα κείμενα, σε διάφορα επίπεδα: νοηματοδότηση και χρήση των κειμένων, στρατηγικές κατανόησης και διαδικασίες παραγωγής λόγου.

Οι στόχοι του μαθήματος είναι αλληλένδετοι, χωρίς στεγανά μεταξύ τους. Σχηματικά όσα υποστηρίζονται ως προσδοκώμενα αποτελέσματα στο ΠΣ μπορούμε να τα διακρίνουμε ως εξής:

Α. Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Α1. Εντοπισμός και αναγνώριση των βασικών στοιχείων των κειμένων

Α2. Ερμηνεία και μετασχηματισμοί των γλωσσικών και νοηματικών δομών των κειμένων

Α3. Ανάπτυξη κριτικού στοχασμού σε σχέση με το επικοινωνιακό πλαίσιο των κειμένων και την αποτελεσματικότητά τους

Α4. Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές ανάγνωσης/ κατανόησης Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου: Μετασχηματισμοί κειμένων για επικοινωνιακή χρήση

Β1. Σχεδιασμός και οργάνωση των κειμένων

Β2. Σύνθεση κειμένων

Β3. Αναθεώρηση των κειμένων –Δημοσίευση

Β4.Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές και την αποτελεσματικότητα των κειμένων που παράγονται κάθε φορά, στο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο

Σε κάθε ένα από τα δύο παραπάνω επίπεδα, οι γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες που επιδιώκεται να κατακτήσουν οι μαθητές/τριες, κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο Λύκειο, αναλύονται ως εξής:

Α. Διαδικασίες κατανόησης κειμένων

Α1. Εντοπισμός και αναγνώριση των βασικών στοιχείων των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να αξιοποιούν στρατηγικές ανάγνωσης κειμένων για τον εντοπισμό και την αναγνώριση βασικών πληροφοριών περιεχομένου (θέμα, πρόσωπα, χώρος, χρόνος, βασικές ιδέες-επιχειρήματα)

• να εντοπίζουν πληροφορίες σχετικά με το επικοινωνιακό πλαίσιο των κειμένων [πομπό/οί, δέκτη/ες, θέμα, σκοπός-πρόθεση, χώρο και χρόνο, μέσα (γραπτό, προφορικό, εικονιστικό, υβριδικό κ.ά.)]

• να αναγνωρίζουν τον τρόπο οργάνωσης και παρουσίασης των κειμένων

• να αναγνωρίζουν τα χαρακτηριστικά του κειμενικού είδους και τις βασικές συμβάσεις που απορρέουν από αυτό, όπως πραγματώνονται στα μελετώμενα κάθε φορά κείμενα

• να εντοπίζουν και να αιτιολογούν επιλογές του πομπού, όσον αφορά στη γλώσσα ενός κειμένου (λεξιλόγιο, στίξη, μορφοσυντακτικά φαινόμενα, γλωσσικές ποικιλίες, λειτουργίες της γλώσσας, ύφος κ.ά.) λαμβάνοντας πάντα υπόψη το επικοινωνιακό πλαίσιο και την ιδεολογική θέση του κειμένου για παράδειγμα να αιτιολογούν τη χρήση
- ενεργητικής ή παθητικής φωνής
- συγκεκριμένου ρηματικού τύπου (προσώπου/χρόνου/έγκλισης)
- μακροπερίοδου ή μη λόγου
- παρατακτικού ή υποτακτικού λόγου
- ρηματικών ή ονοματικών συνόλων
- αναφορικής ή ποιητικής λειτουργίας της γλώσσας
- των σημείων της στίξης
- λόγιων ή λαϊκών λέξεων, ειδικού λεξιλογίου, όρων κ.ά.
- της γραπτής μορφής των λέξεων (ορθογραφία).

Α2. Ερμηνεία και μετασχηματισμοί των γλωσσικών και νοηματικών δομών των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να μετασχηματίζουν γλωσσικά και κειμενικά στοιχεία και να εξηγούν πώς αυτοί οι μετασχηματισμοί αλλάζουν με τη σειρά τους το νόημα, τον επικοινωνιακό στόχο και το ύφος των κειμένων

• να εξηγούν με ποιον τρόπο στα κείμενα οι γλωσσικές επιλογές υπηρετούν την πρόθεση του εκάστοτε πομπού σε σχέση με την ιδεολογική θέση και τον κοινωνικό σκοπό που υπηρετούν

• να περιγράφουν τα χαρακτηριστικά που δανείζονται από διαφορετικά κειμενικά είδη και σημειωτικούς πόρους οι συντάκτες των κειμένων και να εξηγούν τι προσφέρουν κατά τη γνώμη τους στο νόημα του μελετώμενου κάθε φορά κειμένου και την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητά του

• να αποδίδουν το νόημα λέξεων, φράσεων, προτάσεων, περιόδων των κειμένων με συνώνυμες λέξεις ή περιφραστικά

• να ερμηνεύουν λέξεις, φράσεις, προτάσεις, περιόδους των κειμένων αξιοποιώντας κειμενικά, επικοινωνιακά και ιστορικά συμφραζόμενα

Α.3. Κριτικός στοχασμός σε σχέση των κειμένων με το επικοινωνιακό πλαίσιο και την αποτελεσματικότητά τους

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να αξιολογούν τη σχέση της εικόνας / σκίτσου με τα γλωσσικά κείμενα ως προς τον βαθμό αποτελεσματικότητας της εικόνας να αναδεικνύει, να συμπληρώνει ή να σχολιάζει τα γλωσσικά νοήματα

• να συγκρίνουν πληροφορίες μεταξύ κειμένων που αφορούν παρόμοιο μελετώμενο θέμα ως προς την πληρότητα, την εγκυρότητα και αξιοπιστία του περιεχομένου, ως προς τις ιδεολογικές θέσεις που εγγράφουν κ.λπ.

• να συγκρίνουν κείμενα που αναφέρονται στο ίδιο θέμα ως προς την πρόθεση, τις ιδεολογικές θέσεις, το ύφος και την επικοινωνιακή αποτελεσματικότητά τους

• να συσχετίζουν μεταξύ τους τα μελετώμενα πάνω σε ένα θέμα κείμενα κάνοντας διακειμενικές αναφορές όσον αφορά τις γνώσεις που παρέχουν, τις στάσεις και αξίες που υποστηρίζουν

• να αποκωδικοποιούν τρόπους με τους οποίους στερεοτυπικές οπτικές εγγράφονται στις χρήσεις της γλώσσας και άλλων σημειωτικών κωδίκων και αναπαράγουν στερεότυπα και προκαταλήψεις, σε διάφορα κείμενα.

Α.4. Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές ανάγνωσης / κατανόησης

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να περιγράφουν τις στρατηγικές κατανόησης κειμένου που χρησιμοποιούν και να τις παρουσιάζουν στην ομάδα τους ή στην ολομέλεια, στο πλαίσιο μιας αναστοχαστικής συζήτησης

• να αναγνωρίζουν τις προσωπικές αξίες, στάσεις, εμπειρίες, ιδεολογικές θέσεις που τους επηρεάζουν στη διαδικασία νοηματοδότησης του κειμένου και να τις παρουσιάζουν στην ομάδα τους ή στην ολομέλεια, στο πλαίσιο μιας αναστοχαστικής συζήτησης

• να αποτιμούν τις ακολουθούμενες στρατηγικές σε μια διαδικασία αυτοαξιολόγησης ή και αυτοελέγχου

Β. Διαδικασίες παραγωγής γραπτού και προφορικού λόγου: Μετασχηματισμοί κειμένων για επικοινωνιακή χρήση

Β1. Σχεδιασμός και οργάνωση των κειμένων

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να κατανοούν τα ζητούμενα του θέματος και να προσδιορίζουν την επικοινωνιακή περίσταση με βάση την οποία θα συνθέσουν τα κείμενά τους

• να παράγουν ιδέες, χρησιμοποιώντας ποικιλία στρατηγικών (π.χ. καταιγισμός ιδεών, γραφικοί οργανωτές κ.ά.), πηγών πληροφόρησης (έντυπων ή ηλεκτρονικών) και μέσων (μολύβι και χαρτί ή ηλεκτρονικά προγράμματα επεξεργασίας κειμένων)

• να ανακαλούν τις γνώσεις τους για το γένος του λόγου (π.χ. αφήγηση, επιχειρηματολογία κ.ά.), το κειμενικό είδος (π.χ. άρθρο, προφορική παρουσίαση κ.ά.) και την παράμετρο της επικοινωνιακής περίστασης (θέμα, σκοπός, κοινό κ.ά.), προκειμένου να σχεδιάσουν τα κείμενά που θα συντάξουν/εκφωνήσουν

Β.2 Σύνθεση κειμένων (συγγραφική φάση)

Οι μαθητές / -τριες αναμένεται να είναι σε θέση:

• να αξιοποιούν τις γνώσεις τους για το γένος του λόγου (π.χ. αφήγηση, επιχειρηματολογία κ.ά.), το κειμενικό είδος (π.χ. άρθρο, προφορική παρουσίαση κ.ά.) και την παράμετρο της επικοινωνιακής περίστασης (σκοπός, κοινό κ.ά.) προκειμένου να συντάξουν/εκφωνήσουν τα κείμενά τους

• να αξιοποιούν τις πληροφορίες και το θεματικό λεξιλόγιο των κειμένων αναφοράς στη σύνθεση των δικών τους κειμένων

• να εξασφαλίζουν τη συνοχή των προτάσεων και την αλληλουχία των νοημάτων τους (συνεκτικότητα), επιλέγοντας τις κατάλληλες τεχνικές

• να χρησιμοποιούν ποικίλες τεχνικές πύκνωσης ή παράφρασης για να επιτύχουν την περιληπτική προφορική ή γραπτή απόδοση των κειμένων ανάλογα με την εκάστοτε επικοινωνιακή περίσταση

• να προσαρμόζουν το ύφος του κειμένου τους (π.χ. ύφος οικείο, επίσημο κ.ά.) τροποποιώντας το λεξιλόγιο, τη δομή των προτάσεων κ.ά., ανάλογα με τον σκοπό (π.χ. να πείσουν, να διαμαρτυρηθούν, να συγκινήσουν κ.ά.) και το κοινό στο οποίο απευθύνονται

• να αξιοποιούν στρατηγικές διαπροσωπικής προφορικής επικοινωνίας (π.χ. γλώσσα του σώματος, χιούμορ, διακοπή του συνομιλητή με ευγένεια) και προφορικής έκφρασης (π.χ. επιτονισμός, παύσεις, ένταση της φωνής κ.ά.) και να τις χρησιμοποιούν για την επίτευξη των επικοινωνιακών τους στόχων

Β.3. Αναθεώρηση των κειμένων – Δημοσίευση

Αναμένεται οι μαθητές /τριες να είναι σε θέση:

• να χρησιμοποιούν ποικιλία πηγών αναφοράς (π.χ. λεξικά, εγχειρίδια γραμματικής και συντακτικού) για να βελτιώσουν το λεξιλόγιο, την ορθογραφία, τη στίξη, τις γραμματικές και συντακτικές επιλογές, τη συνοχή και τη συνεκτικότητα των κειμένων τους

• να αξιοποιούν τις παρατηρήσεις των άλλων (εκπαιδευτικού και συμμαθητών/τριών) για τη βελτίωση του περιεχομένου, της τεκμηρίωσης, της οργάνωσης και της γλώσσας των κειμένων τους

• να επιλέγουν τον κατάλληλο τρόπο παρουσίασης της εργασίας τους (π.χ. γραμματοσειρές, διαστήματα, γραφικά κ.ά.), χρησιμοποιώντας μια ποικιλία οπτικοακουστικών μέσων (π.χ. ηλεκτρονικά προγράμματα παρουσίασης, καταγραφής της φωνής κ.ά.) ώστε να την καταστήσουν περισσότερο ελκυστική και αποτελεσματική για τους αποδέκτες της

• να δημοσιεύουν τα κείμενά τους με όποιον τρόπο θεωρούν ότι είναι κατάλληλος

Β.4. Αναστοχασμός σε σχέση με τις ακολουθούμενες στρατηγικές και την αποτελεσματικότητα των παραγόμενων κειμένων, στο συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο

Αναμένεται οι μαθητές /τριες να είναι σε θέση:

• να εντοπίζουν τις περισσότερο αποτελεσματικές από τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν σε όλα τα στάδια της παραγωγής των κειμένων τους

• να αντιλαμβάνονται τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία τους ως συγγραφείς/ομιλητές/τριες, ώστε να προσδιορίσουν τους τρόπους με τους οποίους θα αναπτύξουν τις δεξιότητές τους να γράφουν και να μιλούν κατάλληλα και αποτελεσματικά

• να αναστοχάζονται εκτιμώντας την πορεία των ενεργειών τους σε σχέση με πιθανές δυσκολίες που αντιμετώπισαν και τις λύσεις στις οποίες οδηγήθηκαν

3. Οργάνωση της διδασκαλίας ως προς το περιεχόμενο

Το περιεχόμενο της διδασκαλίας είναι ευρύτατο, καθώς περιλαμβάνει δυνάμει μία τεράστια ποικιλία προφορικών, γραπτών και υβριδικών κειμένων, τα οποία εμφανίζονται σε έντυπη, ψηφιακή ή και πολυτροπική μορφή και παράγονται είτε εντός είτε εκτός του σχολικού χώρου. Το ποια είναι, κάθε φορά, τα κείμενα αυτά καθορίζεται κατά κύριο λόγο από το γλωσσικό και γνωστικό επίπεδο των μαθητών και των μαθητριών και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, όπως ορίζονται στο ΠΣ.

Σε κάθε θεματικό άξονα για κάθε τάξη του Λυκείου, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διαμορφώνουν το δικό τους υλικό σε θεματικές ενότητες που συγκροτούν οι ίδιοι/ες ή/ και μαζί με τους μαθητές και τις μαθήτριές τους. Κατά τη συγκρότηση της θεματικής ενότητας και κατά την επεξεργασία των κειμένων, επιδιώκεται οι μαθητές/τριες να αναπτύσσουν κριτικό προβληματισμό και όχι να κατακτούν τυποποιημένες γνώσεις σχετικά με τα παραπάνω θέματα και πολύ περισσότερο να αναπαράγουν μηχανιστικά συγκεκριμένες απόψεις/στερεότυπα.

Το περιεχόμενο κάθε θεματικής ενότητας μπορεί να αναπτύσσεται γύρω από βασικά ερωτήματα που απασχολούν μαθητές, μαθήτριες και εκπαιδευτικούς. Σημαντικό είναι να επιλέγονται κείμενα που θέτουν ερωτήματα, χωρίς απαραίτητα να δίνουν απαντήσεις και ανήκουν σε διαφορετικά κειμενικά είδη που συνδυάζουν ποικιλία γενών λόγου.

Κατά τον σχεδιασμό της θεματικής ενότητας, ο/η εκπαιδευτικός είναι απαραίτητο να λαμβάνει υπόψη τα ακόλουθα δομικά στοιχεία για τη συγκρότησή της (χωρίς να σημαίνει ότι κάθε θεματική ενότητα περιλαμβάνει όλα τα παρακάτω):

- Ποικιλία κειμένων, γραπτών και προφορικών, πολυτροπικών και μονοτροπικών, συνεχών και ασυνεχών.

- Δραστηριότητες ανάλυσης κειμένων: Έχουν στόχο την κατανόηση της γλωσσικής τους μορφής και των κειμενικών τους χαρακτηριστικών. Αναλύονται κείμενα με στόχο την ανάδειξη της σχέσης που έχει η γλώσσα και η οργάνωση του κειμένου με την περίσταση επικοινωνίας.

- Δραστηριότητες ερμηνευτικής και κριτικής προσέγγισης των κειμένων: Αποβλέπουν στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο στα κείμενα αναπαριστώνται ιδέες, αντιλήψεις, προκαταλήψεις, για τον άνθρωπο, την κοινωνία και τον κόσμο.

- Δραστηριότητες συγκριτικής εξέτασης κειμένων ως προς τις δύο προηγούμενες διαστάσεις: Αναλύονται συστάδες κειμένων ώστε οι μαθητές και οι μαθήτριες να διαπιστώσουν ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των κειμένων ως προς τη γλώσσα, το μέσο, τους σημειωτικούς τρόπους, το κειμενικό είδος, ως προς τα γένη του λόγου, τις αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, την οπτική γωνία κ.λπ.

- Δραστηριότητες παραγωγής λόγου: Οι μαθητές/τριες καλούνται να ανταποκριθούν στα μελετώμενα κείμενα παράγοντας δημιουργικό λόγο, να μετασχηματίσουν γλωσσικές και νοηματικές δομές των κειμένων ή να παρουσιάσουν συνοπτικά το περιεχόμενο κειμένων ή να διατυπώσουν τις δικές τους απόψεις σε συγκεκριμένα ερωτήματα, σε καθορισμένο επικοινωνιακό πλαίσιο. Οι Δημιουργικές Εργασίες που προβλέπονται για τους μαθητές και τις μαθήτριες του Λυκείου μπορούν να αναπτυχθούν με τη μορφή σχεδίων δράσης – project, οδηγώντας σε παραγωγή ποικίλων κειμένων με την αξιοποίηση πολλών σημειωτικών πόρων.

- Δραστηριότητες αναστοχασμού και ανάπτυξης μεταγνωστικών δεξιοτήτων: Οι μαθητές και οι μαθήτριες καλούνται να περιγράφουν τον τρόπο με τον οποίο εργάστηκαν, τις στρατηγικές με τις οποίες προσέγγισαν τα κείμενα ή τα σχεδίασαν και δημοσίευσαν, τις δεξιότητες που αξιοποίησαν για να έχουν καλύτερο αποτέλεσμα.

Επίσης, κατά τον σχεδιασμό των δραστηριοτήτων, ο/η εκπαιδευτικός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη γλωσσική και επικοινωνιακή ετοιμότητα των μαθητών/τριών και να παρεμβαίνει στις περιπτώσεις που διαπιστώνει ελλείμματα γνώσης. Η διδασκαλία των μορφοσυντακτικών φαινομένων, του λεξιλογίου, των σημασιολογικών και πραγματολογικών στοιχείων συναρτάται πάντοτε με τη χρήση της γλώσσας στη νοηματοδότηση των κειμένων και δεν αποβλέπει στην απομνημόνευση μεταγλωσσικών όρων. Οι δραστηριότητες οργανώνονται σε επίπεδο κειμένου, με προσομοίωση όσο το δυνατό αυθεντικών συνθηκών επικοινωνίας, έχουν μετασχηματιστικό χαρακτήρα και ενθαρρύνουν τη χρησιμοποίηση εκ μέρους των μαθητών/τριών βιβλίων αναφοράς σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή (γραμματικές, λεξικά...).

4. Διδακτική μεθοδολογία

Η έννοια του σχεδιασμού στη διδασκαλία με στόχο τον αναστοχαστικό γραμματισμό: Το ΠΣ της Νεοελληνικής Γλώσσας αναγνωρίζει τη διδασκαλία ως αποτέλεσμα σχεδιασμού εκ μέρους του/της εκπαιδευτικού, που απευθύνεται σε μια συγκεκριμένη και μοναδική κάθε φορά σχολική τάξη. Με βάση τους θεματικούς άξονες, ο / η εκπαιδευτικός συγκροτεί διδακτικές ενότητες και σχεδιάζει τις δραστηριότητες που συνοδεύουν την επεξεργασία και παραγωγή κειμένων στη σχολική τάξη. Όσον αφορά την παιδαγωγική της διδασκαλίας προκρίνονται συμμετοχικές διδακτικές πρακτικές που αναγνωρίζουν ότι οι μαθήτριες και οι μαθητές διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στη διαδικασία οικοδόμησης της γνώσης και διευκολύνουν τη συγκρότηση ενός όσο το δυνατό πιο αυθεντικού μαθησιακού περιβάλλοντος. Ο /Η εκπαιδευτικός χρειάζεται να ενισχύει τους μαθητές και τις μαθήτριες ώστε να γεφυρώνουν το οικείο με το νέο, τη διαισθητική γνώση με την επίγνωση και τον αναστοχασμό, καταλήγοντας στον μετασχηματισμό και την οικειοποίηση του ανοίκειου.

Προτείνεται μια διδακτική πορεία που αποτελεί δυναμική διαδικασία και οργανώνεται σε τέσσερις διαδοχικές φάσεις (τοποθετημένη πρακτική, ανοιχτή διδασκαλία, κοινωνική πλαισίωση, μετασχηματισμένη πρακτική):. Αρχικά οι μαθητές/τριες έρχονται σε επαφή με ερωτήματα και κείμενα που έχουν σχέση με την εμπειρία τους (τοποθετημένη πρακτική). Στη συνέχεια, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση των συνθηκών επικοινωνίας κάτω από τις οποίες έχει παραχθεί το εκάστοτε κείμενο (ή τα κείμενα) και στην επεξεργασία του (ανοιχτή διδασκαλία). Το κείμενο αντιμετωπίζεται ως κοινωνικό και ιδεολογικό προϊόν που μελετάται κριτικά σε σχέση με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο ανήκει (κοινωνική πλαισίωση). Η διαδικασία κατανόησης ολοκληρώνεται με την παραγωγή κειμένων, σύμφωνα με τη δυναμική της διδασκαλίας (μετασχηματισμένη πρακτική).

Στην παραπάνω προτεινόμενη διδακτική πορεία ενθαρρύνονται πρακτικές αναστοχαστικού γραμματισμού. Εδώ, οι στρατηγικές και οι τεχνικές του κριτικού γραμματισμού σχετίζονται, κυρίως, με τη διατύπωση εναλλακτικών θεωρήσεων για ένα θέμα, τη δημιουργία ενός εναλλακτικού κειμένου με διαφορετική οπτική κ.ά. Κάποια από τα ερωτήματα που, ενδεικτικά, μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι μαθητές/τριες, για να δουν κριτικά τα κείμενα είναι τα εξής:

• Ποια πρόσωπα προβάλλονται στο κείμενο σε σχέση με το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητά τους κ.ά. και γιατί;

• Η κατάσταση των προσώπων, στο κείμενο, προβάλλεται ως «φυσική» ή όχι; Ποιες είναι οι προθέσεις του κειμένου; Είναι σκόπιμες από την πλευρά του/της συγγραφέα ή όχι;

• Ποια «φωνή» κυριαρχεί στο κείμενο και ποιες «φωνές» παραλείπονται ή περιθωριοποιούνται (σε σχέση με το φύλο, τη φυλή, την εθνικότητα κ.ά.);

• Πού δημοσιεύεται το κείμενο (σε ποια χώρα, σε ποιο μέσο κ.ά.) και με ποιο στόχο;

• Γιατί επιλέγονται συγκεκριμένες δομές έναντι άλλων; Γιατί επιλέγεται η συγκεκριμένη σύνδεση ανάμεσα στις προτάσεις, τις παραγράφους κτλ.;

Η διδακτική πορεία μπορεί να έχει τα χαρακτηριστικά σχεδίου εργασίας (project), στο πλαίσιο του οποίου δίνονται στους μαθητές και τις μαθήτριες ρόλοι και προτείνονται προβλήματα προς διερεύνηση και επίλυση. Κατά τη διεκπεραίωση των ρόλων τους και την επίλυση των προβλημάτων, οι μαθήτριες και οι μαθητές εστιάζουν στην αναζήτηση και ανάγνωση κειμένων και γενικότερα στην πρόσληψη και παραγωγή προφορικού, γραπτού και πολυτροπικού λόγου.

5. Ο ρόλος των στρατηγικών στη διδασκαλία

Για τη μεθόδευση της διδασκαλίας, όσον αφορά την επεξεργασία κειμένων (προφορικών, γραπτών, πολυτροπικών κ.ά.) χρήσιμο είναι το διαδικαστικό μοντέλο που περιλαμβάνει τρεις διδακτικές φάσεις: την προ-αναγνωστική, την κυρίως αναγνωστική και τη μετα-αναγνωστική.

Στην προ-αναγνωστική φάση, ο/η εκπαιδευτικός, στη φάση της τοποθετημένης πρακτικής, αξιοποιεί στρατηγικές που κινούνται στον άξονα «παρατηρώ – ανακαλώ στη μνήμη – προβλέπω» και μπορεί να είναι:

• ο προϊδεασμός για το θέμα και την περίσταση επικοινωνίας

• οι προβλέψεις για το θέμα, το περιεχόμενο του κειμένου ή τη δομή και την οργάνωση του κάθε κειμενικού είδους , η ενεργοποίηση προϋπαρχουσών γνώσεων

• η παρατήρηση του τίτλου, των υποτίτλων, των εικόνων, των γραφικών, των τονισμένων σημείων και της περίληψης του κειμένου (που ενδεχομένως υπάρχουν)

• η διατύπωση ερωτήσεων για το «τι θα ήθελα να μάθω από το κείμενο»,

• η «διαγώνια» ανάγνωση

Στη φάση της κυρίως ανάγνωσης /ακρόασης, με βάση τους άξονες «σχηματοποιώ στο μυαλό μου και σημειώνω – ερευνώ – ρωτώ/αναρωτιέμαι» μπορούν να εφαρμοστούν στρατηγικές, όπως:

• σημειώσεις για τις κύριες ιδέες του κειμένου,

• ερμηνεία λέξεων / φράσεων με βάση τα συμφραζόμενα, χρήση λεξικών

• παρατήρηση εξωγλωσσικών και παραγλωσσικών στοιχείων

• διατύπωση ερωτήσεων για το κείμενο

• δημιουργία οπτικών εικόνων

• διατύπωση προβλέψεων για το τι θα ακολουθήσει στο κείμενο κ.ά.

Τέλος, στη φάση μετά την ανάγνωση, με βάση τον άξονα «συνοψίζω – συγκρίνω – αναστοχάζομαι», χρήσιμες μπορεί να είναι στρατηγικές όπως:

• σύνθεση των βασικών ιδεών του κειμένου

• σύγκριση με άλλες πηγές

• μετασχηματισμοί και αναπλαισίωση

• νέα ερωτήματα προς διερεύνηση («τι άλλο θα ήθελα να μάθω») κ.ά.

6. Πηγές άντλησης υλικού για τη διαμόρφωση θεματικών ενοτήτων

Ο/Η εκπαιδευτικός, για τη διαμόρφωση των θεματικών – διδακτικών ενοτήτων μπορεί να αντλήσει κείμενα και άλλο υλικό, από ποικίλες πηγές.

Τέτοιες πηγές, ενδεικτικά, μπορούν να είναι:

A. Έγκριτοι δικτυακοί τόποι, εκπαιδευτικοί και άλλοι (διεθνών οργανισμών, μουσείων κ.λπ.)

Β. Έντυπες εκδόσεις ποικίλων κειμένων (δοκίμια στοχασμού, κείμενα επιστημονικού περιεχομένου, κοινωνικού προβληματισμού, δημοσιογραφικά κείμενα, αυτοβιογραφίες, βιογραφίες, επιστολές, ημερολόγια, λογοτεχνικά κείμενα, απομνημονεύματα, μαρτυρίες κ.λπ.)

Γ. Οπτικοακουστικό υλικό (ταινίες μυθοπλασίας, ντοκυμαντέρ, τραγούδια, ψηφιακές αφηγήσεις μαθητών/τριών κ.λπ.)

Δ. Εικονιστικό υλικό (σκίτσα, γελοιογραφίες, κόμικς κ.ά)

Ε. Έργα τέχνης, κατασκευές κ.λπ.

(...)

Β. Για το μάθημα της Νέας Ελληνικής Γλώσσας της Β΄ τάξης Ημερησίου Γενικού Λυκείου ως διδακτικά εγχειρίδια θα χρησιμοποιηθούν τα βιβλία:

α) Έκφραση-Έκθεση Τεύχος Β΄ της Β΄ τάξης Γενικού Λυκείου

β) Έκφραση-Έκθεση για το Γενικό Λύκειο - Θεματικοί Κύκλοι των Α΄, Β΄, Γ΄ τάξεων Γενικού Λυκείου

γ) Γλωσσικές Ασκήσεις για το Γενικό Λύκειο, αλλά και ως μαθησιακοί και διδακτικοί πόροι μπορούν να αξιοποιηθούν και

δ) Κείμενα από έγκριτες πηγές, έντυπες ή / και ηλεκτρονικές για την ανάπτυξη γνωστικών και γλωσσικών δεξιοτήτων (βλ. ενδεικτικοί διαδικτυακοί πόροι)

Το βιβλίο Έκφραση –Έκθεση, Τεύχος Β΄ από μια στοχοκεντρική οπτική2, αναπτύσσεται σε τέσσερις αλληλοσυμπληρούμενους άξονες, τα σημαντικότερα στοιχεία των οποίων περιλαμβάνονται στον πίνακα 2:

(...)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ:
Γραμματισμοί που αξιοποιούνται στα γλωσσικά μαθήματα

Το ΠΣ της Νεοελληνικής Γλώσσας βασίζεται σε πλήθος κειμένων από ψηφιακά, έντυπα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας. Για τον λόγο αυτό κρίθηκε σκόπιμο στις «Οδηγίες» να δοθεί πρόσθετο υλικό σχετικά με τον γραμματισμό στα Μέσα μαζικής Επικοινωνίας, τον οπτικό γραμματισμό και τον ψηφιακό γραμματισμό, ώστε οι εκπαιδευτικοί να το αξιοποιήσουν στη διδακτική πράξη.

Α. Γραμματισμός στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας

Γενικά

Η πληθώρα των μέσων ενημέρωσης, επικοινωνίας και κοινωνικής δικτύωσης έχει μεταβάλει ριζικά τα χαρακτηριστικά του σύγχρονου κοινωνικού και πολιτικού περιβάλλοντος. To «σύνδρομο της υπερπληροφόρησης», οι επιπτώσεις στην όραση που περιγράφονται ως «computer vision syndrome», το «σύνδρομο των selfies», ο εθισμός στο διαδίκτυο και το «σύνδρομο της απόσυρσης» αποτελούν μερικούς μόνο από τους όρους που η Ψυχολογία και η Ιατρική έχουν καθιερώσει, για να περιγράψουν συμπεριφορές και παθογένειες που συναρτώνται με τα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης στον σύγχρονο κόσμο.

Τα δεδομένα αυτά υπαγορεύουν την ανάγκη καλλιέργειας ικανοτήτων σχετικών με τη διαμόρφωση μιας νέας εγγράμματης ταυτότητας στον/η σύγχρονο/η νέο/α, η οποία θα τον/τη βοηθήσει να διαχειριστεί αποτελεσματικά τις ευκαιρίες και τις προκλήσεις που ενυπάρχουν στην επικοινωνιακή καθημερινότητά του. Πρόκειται για την παιδεία ή γραμματισμό στα μέσα (Media Literacy) η οποία προσδιορίζεται ως ένα σύνολο γνωστικών, τεχνικών, κοινωνικών, πολιτικών και δημιουργικών ικανοτήτων με στόχο τόσο την κριτική πρόσληψη των πληροφοριών που διακινούνται στα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης όσο και τη δημιουργία αξιόλογου και αξιόπιστου περιεχομένου σε αντίστοιχα περιβάλλοντα. Αφορά, λοιπόν, η παιδεία στα μέσα τον σύγχρονο νέο ως κριτικό δέκτη αλλά και ως υπεύθυνο και αποτελεσματικό πομπό σε μια δημοκρατική κοινωνία. Συνδέεται ως εκ τούτου με την έννοια της ψηφιακής πολιτειότητας, στοχεύοντας στο να εξοπλίσει τον νέο με κριτική ικανότητα και να διευκολύνει στην συμμετοχή του στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Αναφορικά δε με τα μέσα, αυτά μπορεί να είναι παραδοσιακά ή σύγχρονα, αναλογικά ή ψηφιακά και σε αυτά περιλαμβάνονται τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης αλλά και οι κάθε είδους διαδικτυακές πλατφόρμες επικοινωνίας.

Από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο γραμματισμός στα μέσα ορίζεται ως «η ικανότητα πρόσβασης στα μέσα επικοινωνίας, κατανόησης και κριτικής αξιολόγησης διαφόρων πτυχών των μέσων και των περιεχομένων τους, καθώς και η δυνατότητα έκφρασης (επικοινωνίας) σε διαφορετικά περικείμενα (επικοινωνιακές περιστάσεις)». Στα μέσα, κατά την Επιτροπή, περιλαμβάνονται η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο κινηματογράφος, το βίντεο, οι δικτυακοί τόποι, τα βιντεοπαιχνίδια και οι εικονικές κοινότητες. Πρόκειται για εστίαση στα ψηφιακά μέσα, τα οποία έχουν καταστεί οργανικό μέρος της «οικολογίας του γραμματισμού», με άξονες την αποκωδικοποίηση της λειτουργίας και του περιεχομένου τους και την αξιοποίησή τους ως μέσων επικοινωνίας.

Στο πλαίσιο, ωστόσο, μιας ολιστικής θεώρησης, η κατάκτηση του γραμματισμού στα μέσα περιλαμβάνει ποικίλες διαστάσεις και διαβαθμίσεις:

• εξοικείωση με όλων των ειδών τα μέσα, έντυπα και ψηφιακά
• ενεργό χρήση των μέσων για επικοινωνία, ψυχαγωγία, ενημέρωση, γνώση, πρόσβαση στον πολιτισμό
• κριτική πρόσληψη του περιεχομένου με κριτήρια την αξιοπιστία και την ποιότητά του
• δημιουργική αξιοποίηση των μέσων για κοινοποίηση περιεχομένου
• διαχείριση ζητημάτων πνευματικής ιδιοκτησίας με την ιδιότητα του καταναλωτή αλλά και του δημιουργού περιεχομένου.

Οι επιμέρους ικανότητες που σχετίζονται με τον γραμματισμό στα μέσα, ομαδοποιημένες σε κατηγορίες, έχουν συγκροτήσει μοντέλα γραμματισμού. Ένα τέτοιο μοντέλο είναι αυτό των δέκα ικανοτήτων, ομαδοποιημένων σε τέσσερις κατηγορίες, που έχει αναπτύξει το Εθνικό Κέντρο Εμπειρογνωμοσύνης του Ολλανδικού Υπουργείου Παιδείας. Αποτελεί ενδεικτικό πλαίσιο που υπαγορεύει τους στόχους στους οποίους μπορεί να εστιάσει μια διαδικασία εκπαίδευσης των νέων. Αυτές οι ικανότητες-στόχοι μπορεί ανά κατηγορία να αποδοθούν ως εξής:

1. Κατανόηση

- Συνειδητοποίηση της αυξανόμενης επιρροής των μέσων στην κοινωνία

- Επισήμανση της εσωτερικής λογικής που διέπει την κατασκευή ενός μέσου και του τρόπου που επηρεάζει τα μηνύματα που μεταδίδονται μέσω αυτού

- Αποκωδικοποίηση του τρόπου με τον οποίο τα μέσα αναπαριστούν την πραγματικότητα

2. Χρήση

- Αξιοποίηση του εξοπλισμού, του λογισμικού και των εφαρμογών κατά τρόπο ασφαλή και λελογισμένο

- Διερεύνηση των δυνατοτήτων και ανάπτυξη δεξιοτήτων βέλτιστης περιήγησης στα περιβάλλοντα των μέσων.

3. Επικοινωνία

- Αποτελεσματική αναζήτηση πληροφοριών, επιλογή των χρήσιμων και έλεγχος της αξιοπιστίας τους

- Δημιουργία περιεχομένου κατά τρόπο ελκυστικό και αποτελεσματικό ανάλογα με το κοινό-στόχο

- Συμμετοχή σε κοινωνικά δίκτυα (γνώση των συμβάσεων, αποφυγή ανεπιθύμητης επικοινωνίας, ανάπτυξη συλλογικών δράσεων, επιλογή υλικού για διαμοιρασμό)

4. Στρατηγική

- Αναστοχασμός στη χρήση (προτιμήσεις σε περιεχόμενο, αντίκτυπος στην προσωπική και κοινωνική ζωή, επιλογές στην επικοινωνία)

- Προσδιορισμός και επίτευξη στόχων (αξιολόγηση δυνατοτήτων και περιορισμών στην επίτευξη των στόχων).

Γραμματισμός στα μέσα επικοινωνίας και Αναλυτικό Πρόγραμμα

Στο πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης, ο γραμματισμός στα μέσα συνδέεται με τις έννοιες των πολυγραμματισμών και της πολυτροπικότητας. Οι ποικίλοι σημειωτικοί πόροι που χρησιμοποιούνται πλέον στα παραδοσιακά και πολύ περισσότερο στα ψηφιακά μέσα καθιστούν τα κείμενα πολυτροπικά, κατά τρόπο που η προσέγγιση και αποκωδικοποίησή τους να προϋποθέτει τον ψηφιακό, τον γλωσσικό, τον οπτικό, τον κοινωνικό και τον κριτικό γραμματισμό. Είναι, λοιπόν, η παιδεία στα μέσα ένας σύνθετος γραμματισμός, ο οποίος, για να καλλιεργηθεί στο πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος, προϋποθέτει την αξιοποίηση ποικιλίας ειδών και τύπων κειμένων.

Σκοπός

Σκοπός της καλλιέργειας της παιδείας στα μέσα στο πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος είναι η απόκτηση από την πλευρά των μαθητών/τριών δεξιοτήτων που θα τους καταστήσουν ικανούς να χρησιμοποιούν τα μέσα και την πληροφορία ως τρόπους βελτίωσης της συμμετοχής τους στην κοινωνική και πολιτική ζωή.

Στόχοι

Μέσω της καλλιέργειας του γραμματισμού στα μέσα επιδιώκεται οι μαθητές:

Σε επίπεδο γνώσεων να:

- Αναγνωρίζουν την οπτική από την οποία αναπαρίσταται η πραγματικότητα στα μέσα

- Προσδιορίζουν την πρόθεση του πομπού

- Κατονομάζουν διαφορές μεταξύ της πραγματικότητας και των κειμενικών εκδοχών της

- Εξηγούν τις επιλογές μορφοποίησης του μηνύματος (χρώμα, φόντο, γραμματοσειρά, ήχο κτλ.)

- Συγκρίνουν διάφορα μέσα ως προς το είδος, το περιεχόμενο και τους στόχους τους

- Συνθέτουν πολλαπλές ροές παράλληλης πληροφόρησης και ενημέρωσης.

Σε επίπεδο ικανοτήτων να:

- Χρησιμοποιούν την τεχνολογία και τα ψηφιακά εργαλεία ως μέσα πρακτικής γραμματισμού (μέσα για γραφή, ανάγνωση και επικοινωνία)

- Να προβαίνουν στην επιλογή του κατάλληλου εργαλείου ανάλογα με τις επικοινωνιακές περιστάσεις

- Αναζητούν και εντοπίζουν πληροφορίες σχετικές με τα θέματα ενδιαφέροντός τους

- Ελέγχουν την αξιοπιστία των πληροφοριών και των πηγών τους, διακρίνοντας τις ψευδείς και παραπλανητικές ειδήσεις

- Σχεδιάζουν περιεχόμενο αξιόπιστο, ελκυστικό και αποτελεσματικό

- Επιλύουν προβλήματα, ώστε να λειτουργούν ως ανεξάρτητοι χρήστες

Σε επίπεδο στάσεων να:

- Ενθαρρύνονται να αξιοποιούν τα μέσα επικοινωνίας, ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης ως εργαλεία και τρόπους προσωπικής και κοινωνικής ανάπτυξης

- Αμφισβητούν την ουδετερότητα των μέσων

- Διερωτώνται για τους ρητούς και υπόρρητους στόχους και μηνύματά τους

- Αναστοχάζονται τη σχέση τους με τα μέσα και την ψηφιακή τους ταυτότητα.

Κριτικές ερωτήσεις:

Βασική παράμετρος της παιδείας στα μέσα είναι η κριτική πρόσληψη της μαζικής ενημέρωσης και επικοινωνίας. Οι μαθητές/οι μαθήτριες είναι σημαντικό να αναγνωρίσουν ότι τα μέσα αποτελούν μελετημένες κατασκευές που δημιουργούν εκδοχές της πραγματικότητας τόσο σε φανερό όσο και σε λανθάνον επίπεδο. Ως εκ τούτου, τα κείμενά τους συχνά έχουν περισσότερα από ένα σημασιολογικά επίπεδα και ποικίλους στόχους (να πληροφορήσουν, να πείσουν, να τέρψουν, να παραπλανήσουν…), ανάλογα με το αξιακό τους σύστημα και τον κοινό-στόχο.

Υπό αυτό το πρίσμα, η παιδεία στα μέσα δεν εστιάζει τόσο στις απαντήσεις που μπορεί να δώσουν οι μαθητές στο πλαίσιο της κατανόησης του περιεχομένου των κειμένων, όσο στις ερωτήσεις που μπορούν να κάνουν στο πλαίσιο της κριτικής πρόσληψης του κειμενικού μηνύματος:

- Ποιος είναι ο πομπός του μηνύματος;

- Γιατί το δημιούργησε;

- Τι είδους κείμενο επέλεξε, για να μεταδώσει το μήνυμά του;

- Ποιες τεχνικές χρησιμοποίησε για να προσελκύσει την προσοχή μου;

- Υπάρχει λανθάνων εμπορικός στόχος;

- Ποια ιδεολογία, τρόπος ζωής και αξίες αντανακλώνται στο μήνυμα ή παραλείπονται από αυτό;

- Θα μπορούσαν διαφορετικοί άνθρωποι να προσλάβουν διαφορετικά το μήνυμα αυτό;

Υποστηρικτικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις:

Ως υποστηρικτικές παιδαγωγικές προσεγγίσεις για την παιδεία στα μέσα θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν, σύμφωνα και με τον «Οδηγό σπουδών των εκπαιδευτικών για την παιδεία στα μέσα και την πληροφορία» που εξέδωσε το 2011 η UNESCO:

• η μάθηση βάσει διερεύνησης περιεχομένου και επίλυσης προβλήματος
• η επιστημονική διερεύνηση (κύκλος διερεύνησης)
• η μελέτη περίπτωσης
• η συνεργατική μάθηση
• η κειμενική και συγκειμενική ανάλυση
• η μετάφραση και απόδοση
• η προσομοίωση
• η παραγωγή περιεχομένου.

Ενδεικτικά παραδείγματα δραστηριοτήτων και παιδαγωγικών προσεγγίσεων

• Διερεύνηση της απεικόνισης του φύλου και της εθνότητας στα μέσα: διερεύνηση αντικειμένου
• Εξέταση του ρόλου των ηλεκτρονικών κοινοτήτων στο διαδίκτυο: επιστημονική διερεύνηση
• Προσδιορισμός των χαρακτηριστικών, των δυνατοτήτων και των κινδύνων ενός μέσου κοινωνικής δικτύωσης: μελέτη περίπτωσης
• Προσδιορισμός των χαρακτηριστικών του ειδησεογραφικού άρθρου: κειμενική ανάλυση
• Συσχετισμός του συγκεντρωτισμού στην ιδιοκτησία των μέσων με τη δημοκρατία και την ελευθερία λόγου: συγκειμενική ανάλυση
• Αξιοποίηση φωτογραφικού υλικού από τη ζωή προσώπων (μεταναστών, εργαζομένων…) και δημιουργία μικρού ντοκιμαντέρ: απόδοση – παραγωγή περιεχομένου.

Β. Η ψηφιακή τεχνολογία ως μέσο πρακτικής γραμματισμού

Τα ψηφιακά μέσα επικοινωνίας και πληροφόρησης αποτελούν εγγενές στοιχείο της σύγχρονης κοινωνικής, οικονομικής και πολιτισμικής πραγματικότητας και αποτελούν το πλαίσιο στο οποίο πρέπει να προσλαμβάνονται οι συναφείς κειμενικές πρακτικές. Στο πλαίσιο της διδασκαλίας, η έμφαση στην ανάδειξη της ρευστότητας των ψηφιακών κειμένων, της πολυτροπικότητας και υπερκειμενικότητας ως εγγενών συστατικών τους, οι νέοι τρόποι ανάγνωσης και η εστίαση στην ανάγκη για κριτική θεώρηση των ψηφιακών κειμένων συνιστούν σημαντικούς διδακτικούς στόχους. Ο γραμματισμός στα ψηφιακά μέσα συνδέεται άρρηκτα με τον οπτικό γραμματισμό και τον γραμματισμό στα Μέσα.

Η ψηφιακή τεχνολογία αξιοποιείται ως μέσο πρακτικής γραμματισμού (ανάγνωση, γραφή και επικοινωνία), χωρίς να αποκλείεται η χρήση της ως εργαλείο διευκόλυνσης των μαθητών/τριών στη γλωσσική διδασκαλία για α) την αναζήτηση υλικού (αξιοποίηση των διαδραστικών πινάκων, των ηλεκτρονικών λεξικών και των σωμάτων κειμένων, των λογισμικών επεξεργασίας κειμένου, περιβαλλόντων του διαδικτύου για άντληση αυθεντικού υλικού) β) τη χρήση υλικού στην τάξη, τον εμπλουτισμό, δηλαδή, της διδασκαλίας γ) τη συνέχιση του διαλόγου εκτός τάξης, ως εξακτίνωση των διαλογικών κύκλων μέσα από τα εργαλεία του Web 2.0 (blog, wiki, κοινωνικά δίκτυα, ιστολόγια ως περιβάλλοντα δημοσίευσης των μαθητικών εργασιών ή ως περιβάλλοντα συμπαραγωγής λόγου δ) τη δημιουργία οπτικοακουστικών έργων (ταινιών μικρού μήκους, ντοκιμαντέρ, εικαστικών έργων, δραματοποιημένων μεταφορών), ως προσωπικές ή συλλογικές ανταποκρίσεις σε λογοτεχνικά και μη λογοτεχνικά κείμενα κ.λπ.).

Ως μέσα πρακτικής γραμματισμού προτείνεται να αναδεικνύεται η ιδιαιτερότητα των ψηφιακών περιβαλλόντων κατά την παραγωγή και πρόσληψη λόγου (π.χ. ιδιαιτερότητες της παραγωγής λόγου σε περιβάλλοντα επεξεργασίας κειμένου και παρουσίασης, παραγωγή διαδικτυακών, πολυμεσικών κειμένων κ.λπ.).

Πιο συγκεκριμένα

Σκοπός της καλλιέργειας του ψηφιακού γραμματισμού στο πλαίσιο του Αναλυτικού Προγράμματος είναι η απόκτηση από την πλευρά των μαθητών δεξιοτήτων που θα τους καταστήσουν ικανούς να μετασχηματίζουν τις ιδέες και τις εμπειρίες τους σε ψηφιακές δράσεις κατάλληλες να μεταβάλουν το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσονται.

Στόχοι:

Μέσω της καλλιέργειας του ψηφιακού γραμματισμού στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας επιδιώκεται οι μαθητές:

Σε επίπεδο γνώσεων

• να εξηγούν τη λειτουργία των ποικίλων σημειωτικών κωδίκων στην κατασκευή νοήματος στον ψηφιακό χώρο (προφορικός – γραπτός λόγος, οπτικοί κώδικες, μουσική, ήχος, οργάνωση σελίδων κτλ.)
• να αναγνωρίζουν τη λειτουργία σημειωτικών πόρων στη δημιουργία συναισθημάτων, στη δήλωση έμφασης, στην επισήμανση στοιχείων του κειμένου, στη συνυποδηλωτική λειτουργία της γλώσσας (χρώμα, μουσική, είδος - μορφή και μέγεθος γραμματοσειράς, χρήση πεζών – κεφαλαίων γραμμάτων, υπογραμμίσεις κτλ.)
• να αναγνωρίζουν τις δομικές και γλωσσικές συμβάσεις των ποικίλων κειμενικών ειδών (άρθρο, διαφήμιση, συνέντευξη, σύντομη ανάρτηση κτλ.) στον ψηφιακό χώρο
• να προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά νέων κειμενικών τύπων συνδεδεμένων με τα ψηφιακά μέσα, όπως τα πολυτροπικά κείμενα και τα υπερκείμενα
• να επιλέγουν από την πληθώρα των ψηφιακών δεδομένων αυτά που κρίνουν κατάλληλα για τη σύνθεση των δικών τους κειμένων.
• να επιλέγουν τους κατάλληλους σημειωτικούς πόρους για να καταστήσουν τα κείμενά τους πιο αποτελεσματικά ανάλογα με την πρόθεσή τους ως συντακτών, τον τύπο και το είδος των κειμένων, καθώς και τα χαρακτηριστικά της επικοινωνιακής κοινότητας στο πλαίσιο της οποίας τα παράγουν.

Σε επίπεδο δεξιοτήτων :

•  να αξιοποιούν τα ψηφιακά εργαλεία ως μέσα πρακτικής γραμματισμού (μέσα για γραφή, ανάγνωση και επικοινωνία)
•  να χρησιμοποιούν ποικίλες διαδρομές ανάγνωσης των ψηφιακών κειμένων, αξιοποιώντας τους κειμενικούς συνδέσμους
•  να ελέγχουν την αξιοπιστία των ψηφιακών πηγών
•  να σχεδιάζουν και οργανώνουν τα κείμενά τους σε προσυγγραφικό στάδιο μέσω των ποικίλων δυνατοτήτων συλλογής υλικού και ψηφιακής διαγραμματικής απεικόνισης των ιδεών τους
•  να διορθώνουν και αναθεωρούν τα κείμενά τους σε μετασυγγραφικό επίπεδο, παρακολουθώντας τις αλλαγές που έχουν επιφέρει

Σε επίπεδο στάσεων :

• να αποδέχονται την ισοδυναμία των ποικίλων σημειωτικών κωδίκων ως μέσων κατασκευής νοήματος στο πλαίσιο των πολυτροπικών κειμένων
• να υιοθετούν συνεργατικά εργαλεία μάθησης, τα οποία προάγουν την αλληλεπίδραση και τον διάλογο
• να διερωτώνται για τη σχέση των ψηφιακών κειμένων με το κοινωνικό συγκείμενο
• να εκτιμούν τις ωφέλειες από τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας στη μαθησιακή διαδικασία
• να αναστοχάζονται τη σχέση τους με τα μέσα και την ταυτότητά τους στον ψηφιακό κόσμο.

Κριτικά ερωτήματα

Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει ποικίλες διαδικτυακές εφαρμογές, από τα ηλεκτρονικά περιβάλλοντα παραγωγής λόγου (προγράμματα επεξεργασίας κειμένων, λογισμικά παρουσιάσεων ή πολυμέσων) και τις βάσεις δεδομένων (σώματα κειμένων, ηλεκτρονικά λεξικά) έως τις εφαρμογές του Web 2.0 που ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση, τη συμμετοχικότητα και τη δημιουργία αυθεντικών επικοινωνιακών περιστάσεων (δημιουργία ιστοσελίδων, ιστολογίων, wikis για συνεργατική παραγωγή γραπτού λόγου, δημιουργία περιεχομένου σε περιβάλλοντα κοινωνικής δικτύωσης κτλ.).

Πριν από την επιλογή και αξιοποίηση ψηφιακών εργαλείων, είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός να λάβει υπόψη του τα ακόλουθα ερωτήματα:

• Ποιο είναι το περιεχόμενο της μαθησιακής διαδικασίας;
• Ποιες είναι οι ανάγκες των μαθητών;
• Ποιες ταυτότητες έχουν ήδη διαμορφώσει ως εγγράμματα υποκείμενα;
• Ποιο είναι το ψηφιακό προφίλ τους;
• Τι είδους ταυτότητες επιδιώκονται μέσω της αξιοποίησης ψηφιακών εργαλείων;
• Σε τι και σε ποιο βαθμό διαφοροποιείται η διδακτική πρακτική λόγω της αξιοποίησης των εργαλείων αυτών, ώστε να δικαιολογείται η χρήση τους έναντι παραδοσιακών μορφών πρακτικής γραμματισμού;

Γ. Οπτικός Γραμματισμός

Εισαγωγή

Στον 21ο αιώνα η ικανότητα της κατανόησης, ερμηνείας και δημιουργίας οπτικών και οπτικο-ακουστικών μηνυμάτων συνιστά ένα είδος γραμματισμού εξίσου αναγκαίου με την κατανόηση, ερμηνεία και παραγωγή γραπτών κειμένων.

Η έννοια του οπτικού γραμματισμού χαρακτηρίζεται από την ευρύτητά της, καθώς συμπεριλαμβάνει τα άλλοτε διακριτά είδη του επικοινωνιακού γραμματισμού (ή γραμματισμού στα μέσα επικοινωνίας) και του εικαστικού γραμματισμού (γραμματισμός στην καλλιτεχνική ή έντεχνη εικόνα), έχοντας ταυτόχρονα κρίσιμα σημεία επικάλυψης με τον πληροφοριακό και τον ψηφιακό γραμματισμό. Η ευρύτητά της οφείλεται στην ολιστική προσέγγισή της στη σύγχρονη οπτική «οικολογία», όπως τη βιώνουμε στην καθημερινότητά μας, χωρίς άγονους κερματισμούς και τεχνητές οριοθετήσεις.

Η θέση του Οπτικού Γραμματισμού στο αναλυτικό πρόγραμμα

Σύμφωνα με τη δεσπόζουσα διεθνώς εκπαιδευτική πρακτική, ο οπτικός γραμματισμός πρέπει να επιδιωχθεί όχι αποκλειστικά μέσω ενός ειδικού μαθήματος αλλά δια μέσου του αναλυτικού προγράμματος, και πιο συγκεκριμένα στο πλαίσιο:

Α. Των ιδιαίτερων ειδών οπτικής επικοινωνίας που εμπλέκονται σε διαφορετικά μαθήματα, λ.χ. η φωτογραφία στο μάθημα της Ιστορίας, τα σχεδιαγράμματα στα μαθήματα της Φυσικής και της Βιολογίας, οι χάρτες στο μάθημα της γεωγραφίας, τα πληροφοριογράμματα (infographics) στο μάθημα της Πολιτικής Παιδείας, πίνακες ζωγραφικής στο μάθημα των Εικαστικών, εικονογραφήματα (pictograms) στο μάθημα της Πληροφορικής κ.λπ.

Β. Των ιδιαίτερων ειδών οπτικής επικοινωνίας που πρέπει να αξιοποιούνται σε διαφορετικά μαθήματα, λ.χ. ταινίες μυθοπλασίες στο μάθημα της Λογοτεχνίας, ταινίες τεκμηρίωσης (ντοκιμαντέρ) στα μαθήματα των φυσικών επιστημών, της Ιστορίας και της Πολιτικής Παιδείας κ.λπ.

Γ. Των διαθεματικών εργασιών (τύπου project), ο διεπιστημονικός και ερευνητικός χαρακτήρας των οποίων ευνοεί ιδιαίτερα την αξιοποίηση μιας ποικιλίας οπτικών πηγών/υλικών αλλά και τεχνικών οπτικοποίησης των πληροφοριών/στοιχείων.

Δ. Της συμμετοχής των μαθητών/τριών σε παράλληλες εκπαιδευτικές δράσεις (λ.χ. το «Πάμε Σινεμά», μουσειοπαιδαγωγικά και περιβαλλοντικά προγράμματα, δράσεις κοινωνικής ευαισθητοποίησης και αλληλεγγύης, μαθητικό θέατρο, έκδοση μαθητικών εντύπων κ.λπ.) που προσφέρουν ευκαιρίες για τη δημιουργική εμπλοκή τους στην ερμηνεία ή/και παραγωγή πρωτότυπου οπτικού ή οπτικο-ακουστικού υλικού (λ.χ. δημιουργία ταινιών, φωτογραφιών και ψηφιακών ιστοριών, σκηνογραφία, σχεδιασμός αφίσας, εντύπου και ιστοσελίδων).

Είναι φανερό ότι η ανωτέρω προσέγγιση, ειδικά σε ό, τι αφορά τα σημεία Α και Β, συνεπάγεται αφενός, αλλαγές στον τρόπο διδασκαλίας μιας μεγάλης ποικιλίας μαθημάτων. Μια εναλλακτική προσέγγιση, που είναι δυνατό να υλοποιηθεί πιο άμεσα, συνίσταται στην ενσωμάτωση της διάστασης του οπτικού γραμματισμού στο μάθημα της γλώσσας. Αυτή η ενσωμάτωση ευνοείται ιδιαίτερα από την έμφαση του μαθήματος της γλώσσας στην ανάπτυξη κειμενο-αναλυτικών δεξιοτήτων και συνθετικο-εκφραστικών ικανοτήτων. Η βασικότερη ωφέλεια, ωστόσο, προκύπτει από τη δυνατότητα που δημιουργείται να προσεγγισθεί αποτελεσματικά η χαρακτηριστική πολυτροπικότητα των σύγχρονων μορφών επικοινωνίας.

Θεωρητικά εργαλεία και μεθοδολογία

Ως βασικά θεωρητικά εργαλεία προτείνονται :

Α. Η οπτική σημειωτική και η κοινωνιοσημειωτική

Β. Η μη λεκτική επικοινωνία

Γ. Η οπτική ανθρωπολογία

Δ. Οι Πολιτισμικές Σπουδές

Ε. Η εικονογραφική-εικονολογική ανάλυση

Σε κάθε περίπτωση, η ένταξη του οπτικού γραμματισμού στην ανώτερη βαθμίδα της Β/θμιας Εκπαίδευσης δεν πρέπει να βασισθεί με μια εννοιοκεντρική διδακτική προσέγγιση ή στην αναγωγή του οπτικού γραμματισμού σε μια μέθοδο παντός καιρού. Προκειμένου να αναπτυχθεί ο κριτικός αναστοχασμός, η ερμηνευτική αυτονομία και δημιουργικότητα των μαθητών/τριών, πρέπει να προκριθεί η μη κατευθυνόμενη διδασκαλία, στο πλαίσιο της οποίας ο/η εκπαιδευτικός καλείται να διηθήσει και μεταφράσει την προσωπική του/της θεωρητική κατάρτιση έτσι, ώστε να δράσει με τρόπο διευκολυντικό και συμβουλευτικό.

Στόχοι

Ο οπτικός γραμματισμός έχει στόχο να βοηθήσει τους μαθητές:

• να κατανοήσουν τα οπτικά μηνύματα ως ιστορικά και κοινωνικά προσδιορισμένες πράξεις επικοινωνίας, δηλαδή, ως συμβολικές κατασκευές που απευθύνονται σε συγκεκριμένες κοινότητες αποδεκτών, με συγκεκριμένους τρόπους, προθέσεις και σημασίες
• να αντιλαμβάνονται τις αξιακές και ιδεολογικές διαστάσεις και λειτουργίες των οπτικών μηνυμάτων
• να συνειδητοποιήσουν τη ρητορική δύναμη και λειτουργία της συναισθηματικής-συγκινησιακής διάστασης των οπτικών μηνυμάτων
• να εκτιμήσουν τις νοηματικές δυνατότητες και ερμηνευτικές απαιτήσεις της οπτικής, οπτικο-λεκτικής και οπτικο-ακουστικής επικοινωνίας
• να αναπτύξουν μια ενεργητική και δημιουργική στάση έναντι της σύγχρονης οπτικής επικοινωνίας.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

• Οι μαθητές/τριες θα είναι ικανοί/ές :
• να ερευνούν και ανακαλύπτουν το ιστορικό, πολιτισμικό και ιδεολογικό πλαίσιο παραγωγής και νοηματοδότησης των οπτικών μηνυμάτων.
• να εξηγούν τους τρόπους με τους οποίους τα οπτικά μηνύματα απευθύνονται, πληροφορούν, επηρεάζουν και κινητοποιούν τους αποδέκτες τους.
• να συγκρίνουν, αξιολογούν και επιλέγουν μια ευρεία ποικιλία οπτικών μηνυμάτων.
• να αναλύουν και συνθέτουν πολυτροπικά κείμενα.
• να δημιουργούν πρωτότυπες και αποτελεσματικές οπτικές, οπτικο-λεκτικές και οπτικο-ακουστικές αφηγήσεις.

Δραστηριότητες

Οι παρακάτω εκπαιδευτικές δραστηριότητες αντιπροσωπεύουν μια σειρά εφαρμογών κλιμακούμενης δυσκολίας, σε κάθε μια από τις οποίες προσφέρεται η ευκαιρία ανάπτυξης διαφορετικών πτυχών και δεξιοτήτων οπτικού γραμματισμού, από τις πιο απλές έως τις πιο σύνθετες. Η διαβάθμιση αυτή, διευκολύνει και την κατανομή αυτών των δραστηριοτήτων στις διαφορετικές τάξεις του Λυκείου.

Η ομάδα Α (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες που μπορούν να υλοποιηθούν στη διάρκεια 2-3 μαθημάτων και στη βάση ταυτόχρονης, συλλογικής επεξεργασίας.

Η ομάδα Β (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες που μπορούν να υλοποιηθούν ως ατομικές εργασίες διάρκειας 2 εβδομάδων.

Η ομάδα Γ (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες που μπορούν να υλοποιηθούν ως ομαδοσυνεργατικές εργασίες διάρκειας 2-3 εβδομάδων.

Η ομάδα Δ (1-3) περιλαμβάνει δραστηριότητες διαθεματικού ή παράλληλου εκπαιδευτικού χαρακτήρα και μπορούν να υλοποιηθούν ως ομαδοσυνεργατικές εργασίες διάρκειας από 1 έως και περισσότερους μήνες.

Α1. Συλλογικές Εικόνες

Στόχος: να αναπτυχθεί η κριτική κατανόηση των στερεότυπων (εθνικών, πολιτισμικών, φύλου και φυλής) ως οπτικές αναπαραστάσεις που αντανακλούν και εδραιώνουν κοινωνικές και πολιτισμικές προκαταλήψεις και αυθαίρετες γενικεύσεις.
Εφαρμογή: αναζήτηση/εντοπισμός στερεότυπων σε κοινόχρηστα είδη οπτικής επικοινωνίας, όπως λ.χ. γελοιογραφίες, διαφημίσεις, εικονογράμματα

Α2. Η εικόνα και το κοινό της

Στόχος: να αναπτυχθεί επίγνωση του πώς οι εικόνες απευθύνονται σε συγκεκριμένες κοινότητες αποδεκτών
Εφαρμογή: ποιο είναι το υπονοούμενο κοινό των εξωφύλλων διαφορετικού είδους βιβλίων, εντύπων ή μουσικών δίσκων;

Α3. Μια εικόνα – πολλές λέξεις

Στόχος: να αναδειχθεί η εξάρτηση της ερμηνείας μιας εικόνας από τη λεζάντα της (λ.χ. φωτογραφίες στον τύπο), ή τον τίτλο της (λ.χ. πίνακες ζωγραφικής)

Εφαρμογή: δίνεται μια ποικιλία εικόνων – φωτογραφίες επίκαιρες ή παλαιότερες, πίνακες ζωγραφικής – και οι μαθητές/τριες πρέπει να παραγάγουν λεζάντες και τίτλους αντίστοιχα.

Β1. Μια εικόνα - μια ιστορία

Στόχος: να αναδειχθεί η ανάγκη της μεθοδικής ανάλυσης της παραγωγής και της σύνθεσης μιας εικόνας για την αποτελεσματική ερμηνεία της.

Εφαρμογή: δίνεται μια ποικιλία εικόνων – φωτογραφίες επίκαιρες ή παλαιότερες, πίνακες ζωγραφικής – και οι μαθητές/τριες πρέπει να αναζητήσουν στοιχεία που φωτίζουν το πλαίσιο παραγωγής τους, τις προθέσεις του/της δημιουργού και των ποικιλόμορφων αναφορών και συμβολισμών που περιέχουν.

Β.2 Εικονογράφηση

Στόχος: ευαισθητοποίηση στις ερμηνευτικές αλληλεπιδράσεις που υφίστανται μεταξύ του λεκτικού και του οπτικού σκέλους ενός πολυτροπικού κειμένου.

Εφαρμογή: δίνεται μια ποικιλία σύντομων κειμένων (1-2 σελίδες) διαφορετικού είδους (μυθοπλασία, ποίηση, ιστορία, αυτοβιογραφία/απομνημόνευμα, επιστημονικό, πληροφοριακό) και οι μαθητές/τριες πρέπει να αναζητήσουν και επιλέξουν κατάλληλες συνοδευτικές εικόνες (4 εικόνες/σελίδα).

Β3. Φωτοδοκίμιο

Στόχος: συνειδητοποίηση της αφηγηματικής δύναμης της εικόνας και ανάπτυξη της αφηγηματικής ικανότητας μέσω της συνδυαστικής χρήσης εικόνων και λόγου.

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες πρέπει να παραγάγουν ένα εκτενές φωτορεπορτάζ (8-12 φωτογραφίες) συνοδευόμενο από παράλληλο κείμενο (800-1.000 λέξεις) για ένα θέμα που αφορά τη γειτονιά ή την πόλη τους.

Γ1. Ψηφιακή ιστορία

Στόχος: Δημιουργία σύντομου προσωπικού οπτικο-ακουστικού αφηγήματος

Εφαρμογή: οι μαθητές καλούνται να συνθέσουν μια ψηφιακή ιστορία (διάρκεια 2-3 λεπτά) σχετικά με μια προσωπική τους εμπειρία, συνδυάζοντας ψηφιοποιημένες φωτογραφίες/σχέδια/εικόνες, μαγνητοφωνημένη αφήγηση ή/και μουσική επένδυση.

Γ2. Σχεδιασμός αφίσας

Στόχος: συνειδητοποίηση των διαφορετικών λειτουργιών της εικόνας (πληροφορία, επιχείρημα, συναίσθημα)
Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν μια πρωτότυπη αφίσα σχετικά με μια σχολική εκδήλωση (γιορτή, παράσταση, αθλητικό γεγονός κ.λπ.) ή ένα κοινωνικό ζήτημα (λ.χ. ανακύκλωση, προσφυγικό, ανεργία, περιβάλλον, ναρκωτικά κ.λπ.) η οποία θα αναπαραχθεί και αναρτηθεί δημόσια.

Γ3. Σχεδιασμός λογότυπου

Στόχος: κατανόηση της σχεδιαστικής οικονομίας αλλά και νοηματικής πυκνότητας που διακρίνει την αναγνωρισιμότητα και απήχηση των λογότυπων
Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν το λογότυπο του σχολείου τους ή της πόλης τους ή της θεατρικής ή μουσικής ομάδας του σχολείου τους.

Δ1.Ψηφιακός Μουσειακός Οδηγός

Στόχος: ανάπτυξη των ικανοτήτων έρευνας, επιλογής και σύνθεσης που απαιτεί η δημιουργία πληροφοριακών πολυτροπικών κειμένων

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν ένα ψηφιακό Οδηγό σχετικά με τα εκθέματα του Μουσείου που πρόκειται να επισκεφτούν με την τάξη τους. Ο ψηφιακός Οδηγός πρέπει να γίνει με χρήση λογισμικού που να επιτρέπει την ανάγνωσή του από smartphones.

Δ2. Σχεδιασμός ιστοσελίδας

Στόχος: κατανόηση των βασικών πτυχών του σχεδιασμού (χρώμα, σχήματα, λογότυπο, γραμματοσειρές) και της πολυτροπικότητας της διαδικτυακής οπτικής επικοινωνίας

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν μια ιστοσελίδα (λ.χ. της τάξης τους, των νέων της γειτονιάς τους), να ετοιμάσουν/επιμεληθούν/αναρτήσουν τα απαιτούμενα λεκτικά και οπτικά υλικά.

Δ3. Σχεδιασμός μαθητικού εντύπου

Στόχος: κατανόηση των βασικών πτυχών του έντυπου σχεδιασμού (εξώφυλλο, σελιδοποίηση, χρώμα, λογότυπο, γραμματοσειρές)

Εφαρμογή: οι μαθητές/τριες καλούνται να σχεδιάσουν ένα μαθητικό έντυπο (εξειδικευμένης ή ποικίλης ύλης), να ετοιμάσουν/επιμεληθούν τα απαιτούμενα λεκτικά και οπτικά υλικά.

(...)

Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.

Ο ΥΠΟΥΡΓΟΣ
ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΑΒΡΟΓΛΟΥ