Λατινικά Γ' Τάξης Λυκείου : Οδηγίες Διδασκαλίας

ΟΔΗΓΙΕΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΛΑΤΙΝΙΚΩΝ Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2025-2026

Αρ.Πρωτ.111018/Δ2/12-09-2025/ΥΠΑΙΘΑ

ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Π/ΘΜΙΑΣ, Δ/ΘΜΙΑΣ
ΕΚΠ/ΣΗΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ
Π/ΘΜΙΑΣ ΚΑΙ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ
ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΤΜΗΜΑ Α
Πληροφορίες: Θ. Κανελλοπούλου
Μ. Γόγολα
Τηλέφωνο: 210-3443010
210-3442240

ΘΕΜΑ: Οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος των Λατινικών του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2025-2026

Σχετ.: Το με αρ. πρωτ. εισ. Υ.ΠΑΙ.Θ.Α. 104978/ΓΔ4/01-09-2025 έγγραφο

Μετά από σχετική εισήγηση του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 47/28-08-2025 του Δ.Σ.), σας διαβιβάζουμε αρχείο με τις οδηγίες για τη διδασκαλία του μαθήματος των Λατινικών του Ημερήσιου και του Εσπερινού Γενικού Λυκείου για το σχολικό έτος 2025-2026.

Οι διδάσκοντες/ουσες να ενημερωθούν ενυπόγραφα.

Συν.: Ένα (1) ηλεκτρονικό αρχείο

ΜΕ ΕΝΤΟΛΗ ΥΠΟΥΡΓΟΥ
Ο ΓΕΝΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ Π/ΘΜΙΑΣ, Δ/ΘΜΙΑΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ
ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
ΙΩΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΔΟΜΑΡΚΑΚΗΣ

(...)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ
ΓΙΑ ΤΟΥΣ/ΤΙΣ ΜΑΘΗΤΕΣ/-ΤΡΙΕΣ Β΄ και Γ΄ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ

Από το βιβλίο: Πασχάλης Μ., Σαββαντίδης Γ., Λατινικά τεύχος Α΄ (Εισαγωγή: Δ. Ζ. Νικήτας - Β. Βαϊόπουλος), Ι.Τ.Υ.Ε. «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ»

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΝΟΙΚΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

1. Η λατινική γλώσσα: σε ποια γλωσσική οικογένεια ανήκει και σε ποια περιοχή μιλιόταν;

2. Πού οφείλονται οι ομοιότητες της λατινικής γλώσσας με την ελληνική;

3. Ποιο θεωρείται το πρώτο έργο της ρωμαϊκής λογοτεχνίας; Ποιος είναι ο συγγραφέας του και ποια η σημασία του;

4. Σε ποιες περιόδους διαιρείται η ρωμαϊκή λογοτεχνία;

5. Η λατινική γλώσσα και γραμματεία θεωρείται ότι βρίσκεται σε στενή συνάφεια με την ελληνική γλώσσα και γραμματεία. Με ποια στοιχεία μπορεί να υποστηριχθεί η άποψη αυτή;

6. Με ποιες διαδικασίες προσεγγίζουν οι Ρωμαίοι λογοτέχνες τα λογοτεχνικά τους πρότυπα;

7. Τι αποτέλεσμα είχε το γεγονός ότι η μεγάλη ανάπτυξη της ρωμαϊκής λογοτεχνίας άρχισε στα ελληνιστικά χρόνια; Ποια ήταν η ιδιομορφία της ανάπτυξης των λογοτεχνικών ειδών στη Ρώμη σε σύγκριση με ό,τι συνέβη στην Ελλάδα;

8. Κατά την προκλασική εποχή πώς αντιμετωπίζεται από τους Ρωμαίους ο ελληνικός πολιτισμός;

9. Ποιο είναι το πρώτο λογοτεχνικό είδος που ωριμάζει στη Ρώμη και ποια είναι τα πρότυπά του;

10. Ποιοι είναι οι πιο γνωστοί Ρωμαίοι κωμωδιογράφοι και πώς τους αντιμετώπισε η Δύση;

11. Από πού κυρίως αντλεί τη θεματολογία της η ρωμαϊκή τραγωδία και γιατί;

12. Μέχρι τη σύνθεση της «Αινειάδας» του Βεργιλίου ποιο έργο θεωρούσαν οι Ρωμαίοι ως το «εθνικό» τους έπος;

13. Πώς θα μπορούσαμε να ορίσουμε το λογοτεχνικό είδος «σάτιρα»;

14. Πώς ονομάζεται το αρχαιότερο πεζό λατινικό έργο που σώζεται; Ποιος είναι ο συγγραφέας του και ποιο το περιεχόμενό του;

15. Κατά την κλασική εποχή ποια είναι η πολιτική κατάσταση στη Ρώμη και πώς αυτή επηρεάζει τη λογοτεχνία;

16. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ρωμαϊκών λογοτεχνικών έργων της κλασικής εποχής;

17. Κικέρων: με ποια είδη ασχολήθηκε και ποια ήταν τα λογοτεχνικά χαρακτηριστικά των έργων του;

18. Ποιος ιστοριογράφος των χρόνων του Κικέρωνα επιδίδεται στην ιστορική μονογραφία και ποιο είναι το πρότυπό του;

19. Σε ποιο είδος ανήκουν τα έργα του Ιουλίου Καίσαρα και ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της γλώσσας του;

20. Ποιος είναι ο πιο γνωστός εκπρόσωπος των «νεωτερικών» ποιητών και ποια είναι η πηγή της έμπνευσής του;

21. Σε ποιο είδος ανήκει το έργο του Λουκρητίου και ποιο είναι το θέμα του;

22. Ποιος είναι ο πιο σημαντικός ιστοριογράφος των αυγούστειων χρόνων; Σε τι εστιάζει το έργο του και ποιες κεντρικές έννοιες το διατρέχουν;

23. Ποιο έργο του Βεργιλίου χαρακτηρίζεται ως το εθνικό έπος των Ρωμαίων και γιατί; Ποια ήταν τα λογοτεχνικά πρότυπα του ποιητή;

24. Ποια ήταν τα λογοτεχνικά πρότυπα από τα οποία επηρεάστηκε ο Οράτιος;

25. Με ποια είδη ποίησης ασχολήθηκε ο Οράτιος;

26. Ποιος είναι ο ποιητής των Μεταμορφώσεων και ποιο είναι το περιεχόμενο του έργου αυτού;

27. Ποια περίοδο καλύπτει το ιστοριογραφικό έργο του Τίτου Λίβιου και ποια τα βασικά χαρακτηριστικά του;

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ

Α. Να σημειώσετε αν οι παρακάτω προτάσεις είναι Σωστές ή Λανθασμένες:

1. Η λατινική γλώσσα ανήκει στην ινδοευρωπαϊκή ομάδα γλωσσών.

2. Η Λατινική ήταν μία από τις διαλέκτους της Ιταλίας.

3. Η ελληνική και η λατινική γλώσσα έχουν κοινή καταγωγή από τον Ινδοευρωπαϊκή.

4. Η λατινική και η ελληνική γλώσσα δεν παρουσιάζουν καμία ομοιότητα.

5. Τα κοινά στοιχεία ελληνικής και λατινικής γλώσσας οφείλονται, μεταξύ άλλων, στη συνύπαρξη Ελλήνων και Ρωμαίων στην Κεντρική και Κάτω Ιταλία και στη Σικελία.

6. Οι Ρωμαίοι διαμόρφωσαν το δικό τους αλφάβητο χωρίς επιδράσεις από άλλους λαούς.

7. Η λατινική λογοτεχνική παραγωγή ξεκινά μετά τη συνάντηση με τους Έλληνες, περίπου το 240 π.Χ..

8. Το πρώτο έργο της ρωμαϊκής λογοτεχνίας είναι η Αινειάδα του Βεργιλίου.

9. Ο Έλληνας Λίβιος Ανδρόνικος από τον Τάραντα απέδωσε στα Λατινικά την Οδύσσεια του Ομήρου και παρουσίασε ελληνικά δράματα διασκευασμένα στα Λατινικά.

10. Τα λογοτεχνικά είδη στη ρωμαϊκή λογοτεχνία ακολουθούν με ακρίβεια την εξέλιξη των ειδών στην αρχαία ελληνική γραμματεία: π.χ. πρώτα ωριμάζει το έπος, στη συνέχεια η λυρική ποίηση και τελευταία η κωμωδία.

11. Η εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών στη ρωμαϊκή λογοτεχνία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά: π.χ. πρώτα ωριμάζει η κωμωδία και τελευταίο το έπος.

12. Οι Ρωμαίοι επηρεάστηκαν δημιουργικά και σε βάθος από τα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

13. Οι Ρωμαίοι ακολούθησαν δουλικά τα ελληνικά τους πρότυπα.

14. Οι Ρωμαίοι δεν δημιούργησαν κανένα νέο λογοτεχνικό είδος, αλλά ακολούθησαν απολύτως πιστά τα είδη της αρχαίας ελληνικής γραμματείας.

15. Οι Ρωμαίοι επηρεάστηκαν από την αρχαία ελληνική λογοτεχνία μέσα από τη διαδικασία της δημιουργικής πρόσληψης και του ανταγωνισμού.

16. Οι Ρωμαίοι επηρεάζονται ταυτόχρονα από ελληνιστικά, κλασικά και αρχαϊκά ελληνικά πρότυπα.

17. Οι Ρωμαίοι παράγουν και νέα λογοτεχνικά είδη, όπως η σάτιρα.

18. Οι Ρωμαίοι μεταμορφώνουν ριζικά αρχαιοελληνικά λογοτεχνικά είδη, όπως συμβαίνει με τη ρωμαϊκή ελεγεία.

19. Κατά την προκλασική εποχή όλοι οι Ρωμαίοι θαυμάζουν τον ελληνικό πολιτισμό και κανείς δεν βλέπει με καχυποψία την ελληνική επίδραση.

20. Οι Ρωμαίοι αρχικά μιμούνται την ελληνική λογοτεχνία και στη συνέχεια μετασχηματίζουν δημιουργικά τα ελληνικά πρότυπα.

21. Το πρώτο λογοτεχνικό είδος που ακμάζει στη Ρώμη είναι η τραγωδία.

22. Οι Ρωμαίοι κωμωδιογράφοι επηρεάζονται περισσότερο από τη Νέα Κωμωδία της ελληνιστικής περιόδου.

23. Ο Πλαύτος και ο Τερέντιος έγραψαν τραγωδίες.

24. Στις ρωμαϊκές τραγωδίες κυριαρχεί η τρωική θεματολογία.

25. Ο Έννιος συνέθεσε ένα ιστορικό έπος με τίτλο «Χρονικά» (“Annales”).

26. Το αρχαιότερο ποιητικό λατινικό έργο που σώζεται ανήκει στον Κάτωνα και έχει τίτλο «Για τη γεωργία» (“De agricultura”).

27. Τα ρωμαϊκά λογοτεχνικά έργα της κλασικής εποχής χαρακτηρίζει η αισθητική τελειότητα και η ιδεολογική ωριμότητα.

28. Στη ρεπουμπλικανική περίοδο ανθεί κυρίως η ποίηση και στην περίοδο του Αυγούστου ακμάζει κυρίως η πεζογραφία.

29. Ο Κικέρων διακρίθηκε κυρίως στην ποίηση.

30. Ο Κικέρων μεταξύ άλλων έγραψε και φιλοσοφικά έργα.

31. Ο Κικέρων είναι πολύ γνωστός για τους ρητορικούς του λόγους.

32. Ο Κικέρων έγραψε πολλές σάτιρες.

33. Ο Ιούλιος Καίσαρ διέπρεψε στο είδος των απομνημονευμάτων με ιστορικό περιεχόμενο.

34. Ο Ιούλιος Καίσαρ έγραψε ιστορικές βιογραφίες πολιτικών προσώπων της αρχαίας Ρώμης.

35. Ο Ιούλιος Καίσαρ είναι γνωστός ποιητής της κλασικής περιόδου.

36. Ο Σαλλούστιος έγραψε βιογραφίες Ρωμαίων και Ελλήνων.

37. Ο Σαλλούστιος επιδόθηκε στην ιστορική μονογραφία.

38. Ο Σαλλούστιος είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ιστορικούς της κλασικής περιόδου.

39. Ο Σαλλούστιος έγραψε ποίηση σε λυρικά μέτρα.

40. Ο Σαλλούστιος ήταν Ρωμαίος ιστορικός επηρεασμένος από το Θουκυδίδη.

41. Ο Κάτουλλος είναι πολύ γνωστός ποιητής του κινήματος των «Νεωτερικών».

42. Ο Σαλλούστιος διέπρεψε στα ιστορικά απομνημονεύματα.

43. Ο Οράτιος είναι γνωστός Ρωμαίος επικός ποιητής.

44. Ο Οράτιος έγραψε ποιητικές επιστολές.

45. Ο Οράτιος δεν επηρεάστηκε καθόλου από ελληνικά πρότυπα και ήταν εχθρικός προς το ελληνικό πνεύμα.

46. Ο Οράτιος επιδόθηκε στο ρωμαϊκό είδος της σάτιρας.

47. Ο Βεργίλιος έγραψε σάτιρα.

48. Ο Βεργίλιος έγραψε την Αινειάδα, το θεωρούμενο «εθνικό» έπος των Ρωμαίων.

49. Η Αινειάδα παρουσιάζει εμφανείς επιρροές από τα ομηρικά έπη.

50. Η Αινειάδα αφηγείται το ταξίδι και τις περιπέτειες του Αινεία, του μυθικού γενάρχη των Ρωμαίων, από την αναχώρησή του από την Τροία μέχρι την εγκατάστασή του στην Ιταλία.

51. Ο Βεργίλιος επιδόθηκε και στην πεζογραφία με ιστορικά θέματα.

52. Το έργο του Βεργιλίου ήταν πολύ σημαντικό για την εποχή του αλλά δεν έπαιξε κανένα ρόλο στην ιστορία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

53. Ο Βεργίλιος έγραψε το ομηρικού τύπου έπος της Αινειάδας.

54. Ο Οράτιος μετέφερε το αιολικό μέλος στη Ρώμη.

55. Ο Τίβουλλος έγραψε ελεγειακή ποίηση.

56. Ο Προπέρτιος ήταν γνωστός επικός ποιητής της κλασικής περιόδου.

57. Ο Οβίδιος ήταν (και) ελεγειακός ποιητής της κλασικής περιόδου.

58. Οι Μεταμορφώσεις είναι επικό ποίημα του Ορατίου.

59. Οι Μεταμορφώσεις είναι ένα έπος του Οβιδίου που περιέχει πλήθος (ελληνικής κυρίως προέλευσης) μύθους.

60. Οι Μεταμορφώσεις του Οβιδίου είναι ελεγειακό ποίημα, αφού ο Οβίδιος είναι (και) ελεγειακός ποιητής.

61. Οι Μεταμορφώσεις του Οβιδίου ανήκουν στο είδος της σάτιρας.

62. Ο Λουκρήτιος έγραψε φιλοσοφικό έπος.

63. Ο Λουκρήτιος έγραψε και ηρωικό έπος, εκτός από φιλοσοφικό.

64. Το επικό ποίημα του Λουκρητίου έχει φιλοσοφικό περιεχόμενο και προσπαθεί να απαλλάξει τον άνθρωπο από τη δεισιδαιμονία και τον φόβο του θανάτου.

65. Ο Κάτουλλος έγραψε ηρωική επική ποίηση.

66. Το περιεχόμενο του μεγαλύτερου μέρους της ποίησης του Κατούλλου είναι κυρίως ερωτικό.

67. Ο Οράτιος επηρεάστηκε από την αρχαία αιολική ποίηση.

68. Η Αινειάδα έχει πρότυπό της τα ομηρικά έπη.

69. Ο Κικέρων ήταν ένας πολύ διακεκριμένος Ρωμαίος ρήτορας.

70. Ο Κικέρων έγραψε μεγάλα επικά ποιήματα.

71. Ο Τίτος Λίβιος είναι ένας σημαντικός ιστορικός της κλασικής περιόδου.

72. Ο Τίτος Λίβιος έγραψε σάτιρα και ελεγεία.

73. Ο ιστορικός Τίτος Λίβιος παρουσίασε την ιστορική διαδρομή της Ρώμης από την ίδρυσή της ως τις μέρες του σε ποιητικό λόγο.

74. Ο Βιτρούβιος έγραψε σε πεζό λόγο έργο για την αρχιτεκτονική.

75. Ο Βιτρούβιος έγραψε το τεχνικό του σύγγραμμα σε ποιητικό λόγο.

Β. Δίνονται ονόματα εκπροσώπων της ρωμαϊκής λογοτεχνίας. Να σημειώσετε στους παρακάτω πίνακες με ποια λογοτεχνικά είδη ασχολήθηκαν (μπορεί ένας λογοτέχνης να έχει ασχοληθεί με περισσότερα από ένα είδος).

-

----

----

----

Γ. Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με τα στοιχεία της στήλης Β.

Δ. Να επιλέξετε τη/τις σωστή/-ές απάντηση/-εις:

1. Με ποια από τα παρακάτω λογοτεχνικά είδη δεν ασχολήθηκε ο Κικέρων;

α. ρητορική

β. επική ποίηση

γ. φιλοσοφία

δ. λυρική ποίηση

2. Ποιοι από τους παρακάτω υπήρξαν κωμωδιογράφοι;

α. Πλαύτος

β. Έννιος

γ. Τερέντιος

δ. Κάτων

3. Ποιος από τους παρακάτω ποιητές δεν θεωρείται ελεγειακός;

α. Βεργίλιος

β. Τίβουλλος

γ. Προπέρτιος

δ. Οβίδιος

4. Ποιος από τους παρακάτω λογοτέχνες θεωρείται ο «ιδρυτής» της ρωμαϊκής λογοτεχνίας;

α. Οράτιος

β. Κικέρων

γ. Λίβιος Ανδρόνικος

δ. Ιούλιος Καίσαρ

5. Ποιο από τα παρακάτω δεν αποτελεί χαρακτηριστικό της ρωμαϊκής λογοτεχνίας;

α. η ανάμειξη χρονικά διαφορετικών προτύπων

β. η ιδιόρρυθμη εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών

γ. η παραγωγή νέων ποιητικών ειδών

δ. η δουλική μίμηση των αρχαιοελληνικών προτύπων

6. Ποιος από τους παρακάτω συγγραφείς είναι ο καλλιτέχνης του είδους των απομνημονευμάτων;

α. Οράτιος

β. Προπέρτιος

γ. Ιούλιος Καίσαρ

δ. Τίτος Λίβιος

Ε. Να σημειώσετε με ένα Χ ποιοι από τους παρακάτω Ρωμαίους συγγραφείς και ποιητές κατατάσσονται γραμματολογικά στα χρόνια του Κικέρωνα και ποιοι στην Αυγούστεια εποχή.

----

----

ΣΤ. Να συμπληρώσετε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις επιλέγοντας τη σωστή απάντηση:

1. Η λατινική απόδοση της ________________από τον Λίβιο Ανδρόνικο θεωρείται το πρώτο έργο της ρωμαϊκής λογοτεχνίας.

α. Οδύσσειας β. Ιλιάδας γ. Αγίας Γραφής

2. Βασικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας είναι η ________________ (imitatio) της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και ο ανταγωνισμός με αυτήν.

α. δημιουργική πρόσληψη β. δουλική αντιγραφή γ. απαξίωση

3. Ως εθνικό έπος των Ρωμαίων θεωρείται το έργο _______________, όπου περιγράφονται οι περιπέτειες των μυθικών προγόνων των Ρωμαίων κατά το ταξίδι τους από την Τροία στην ιταλική χερσόνησο.

α. Η συνωμοσία του Κατιλίνα β. Ηρωίδες γ. Αινειάδα

4. Ο Ιούλιος Καίσαρ έγραψε το ιστορικού περιεχομένου έργο του σε μορφή _______________.

α. απομνημονευμάτων β. θουκυδίδειας ιστοριογραφίας γ. ιστορικής βιογραφίας

5. Ο Πλαύτος και ο Τερέντιος έγραψαν _______________.

α. τραγωδίες β. έπη γ. κωμωδίες

Β. Λατινικά Γ΄ τάξης (Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών)
Ημερήσιου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου

Ι. Για το μάθημα των Λατινικών Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών (ΟΠΑΣ) της Γ΄ τάξης Ημερησίου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου, εφαρμόζονται τα οριζόμενα στη με αριθμ. 75306/Δ2 ΥΑ, ΦΕΚ 2942/τ. Β΄/05-07-2021 (Πρόγραμμα Σπουδών του μαθήματος των Λατινικών Ομάδας Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών (ΟΠΑΣ) της Γ΄ τάξης Ημερησίου και Εσπερινού Γενικού Λυκείου), όπως παρατίθεται ακολούθως:

Α. Η φυσιογνωμία του μαθήματος των Λατινικών

Στο πλαίσιο της λειτουργίας του Γενικού Λυκείου ως βαθμίδας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης που παρέχει γενική παιδεία αλλά και βαθμιαία εμβάθυνση σε επιμέρους γνωστικά αντικείμενα, το μάθημα των Λατινικών δύναται, ανάμεσα σε άλλα, να συμβάλει στην προαγωγή της κριτικής σκέψης, στην καλλιέργεια της αυτοσυνειδησίας των μαθητών/-τριών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, και στην ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στις ηθικές αξίες που συνιστούν το ανθρωπιστικό ιδεώδες. Ο κύριος χαρακτήρας του μαθήματος είναι μορφωτικός-ανθρωπιστικός και ειδικότερα αρχαιογνωστικός. Η διδασκαλία του αποβλέπει στη σταδιακή εξοικείωση των μαθητών/-τριών με τη λατινική γλώσσα, που θα επιτρέψει στη συνέχεια μια πρώτη γνωριμία τους με τη ρωμαϊκή γραμματεία και τον κόσμο που τη γέννησε.

Η λατινική γλώσσα και λογοτεχνία συναποτελούν με την αρχαία ελληνική γλώσσα και λογοτεχνία τις δύο στέρεες βάσεις, πάνω στις οποίες οικοδομήθηκε ιστορικά ο ευρωπαϊκός κόσμος. Η εξοικείωση των μαθητών/-τριών με τη λατινική γλώσσα/λογοτεχνία μπορεί να συμβάλει στην εκ μέρους τους συνειδητοποίηση της στενής σχέσης της με το αρχαιοελληνικό σκέλος της κλασικής παιδείας. Δεν πρόκειται μόνο για τις εμφανείς ομοιότητες στη δομή της γλώσσας, τις κοινές ρίζες των λέξεων και τα πολυάριθμα δάνεια εκατέρωθεν ή την επιρροή που δέχθηκε η λατινική λογοτεχνία από τους Έλληνες συγγραφείς και ποιητές. Είναι, άλλωστε, γνωστό ότι οι ρωμανικές γλώσσες προέρχονται από τη δημώδη Λατινική, ενώ πολλές λέξεις και άλλων γλωσσών (π.χ. της Αγγλικής, της Γερμανικής) έχουν λατινική προέλευση.

Πολύ μεγαλύτερη σημασία έχει να κατανοηθεί ότι η διάσωση και ανάδειξη της ελληνικής λογοτεχνίας και ευρύτερα του ελληνικού πολιτισμού πραγματοποιήθηκε χάρη στην ακμή της ρωμαϊκής παρουσίας στην ιστορία. Η εικόνα που έχουμε σήμερα ως Έλληνες για το ίδιο το παρελθόν μας, άλλωστε, έχει περάσει μέσα από το φίλτρο της ρωμαϊκής πρόσληψης που προηγήθηκε. Επίσης, πέρα από την ανάγκη αντιμετώπισης του ευρωπαϊκού πολιτισμού ως προϊόντος αδιαχώριστου από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, είναι χρήσιμο να συνειδητοποιηθεί ότι σημαντικές πτυχές του πολιτισμού και των επιστημών, π.χ. το Δίκαιο, η Ιατρική, η Φαρμακευτική, η Χημεία έχουν συγκεκριμένες και μεγάλες οφειλές στη ρωμαϊκή συνιστώσα.

Για να αξιοποιηθεί το παιδευτικό περιεχόμενο των Λατινικών, σκόπιμο είναι η διδασκαλία του μαθήματος να πλαισιώνεται από τη γνωριμία με τον ρωμαϊκό κόσμο, έστω σε στοιχειώδη βαθμό, ώστε να είναι ορατό το πεδίο στο οποίο αναπτύχθηκε, μιλήθηκε και εξελίχθηκε ως γλώσσα λογοτεχνίας και επιστήμης η κλασική αυτή γλώσσα. Αυτό θα συντελέσει στην ουσιαστική συνειδητοποίηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς ως τμήματος του ευρωπαϊκού πολιτισμού ευρύτερα, στοιχείο που οδηγεί και στον σεβασμό της διαφορετικότητας και της πολιτισμικής ετερότητας στο πλαίσιο μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας.

Ειδικότερα, οι μαθητές/-τριες στην Γ΄ Λυκείου ΟΠΑΣ, μετά την πρώτη επαφή που είχαν με τη λατινική γλώσσα στη Β΄ Λυκείου, έχουν πλέον τη δυνατότητα να εμβαθύνουν βαθμηδόν σε ανθολογημένα πεζά κείμενα που είναι πολύ πιο κοντά στο ύφος και στον τρόπο γραφής των πρωτότυπων λατινικών κειμένων και να αντιληφθούν καλύτερα τη λατινική γλώσσα, τις δομές της και την εκφραστικότητά της. Παράλληλα, μέσα από την εμβάθυνση στη γλωσσική διδασκαλία της Λατινικής (λ.χ. εκμάθηση λεξιλογίου, προσπάθεια νεοελληνικής απόδοσης, μετασχηματιστικές ασκήσεις κ.λπ.) τους δίνεται η ευκαιρία να αναπτύξουν σημαντικές ικανότητες και δεξιότητες όπως λ.χ. κριτική ικανότητα, οργάνωση στη σκέψη και τον λόγο, μνημονική ικανότητα για τις ανάγκες αναλυτικής και συνθετικής σκέψης, παρατηρητικότητα, στρατηγικές επίλυσης προβλήματος κ.ά.

Β. Σκοποθεσία της διδασκαλίας

Γενικός σκοπός

Σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος των Λατινικών στην Γ΄ Λυκείου ΟΠΑΣ είναι η εξοικείωση των μαθητών/-τριών με τη λατινική γλώσσα που θα δώσει τη δυνατότητα για εξοικείωση και με πτυχές της λατινικής γραμματείας και του κόσμου της Ρώμης.

Οι μαθητές/-τριες που θα διδαχθούν το μάθημα των Λατινικών στην Γ΄ Λυκείου ΟΠΑΣ θα έχουν αποκτήσει ένα σημαντικό μορφωτικό εφόδιο, όχι μόνο για τις σπουδές τους σε πανεπιστημιακό επίπεδο, αλλά κυρίως για την αυτοσυνειδησία τους σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και την ένταξή τους στην ευρωπαϊκή κοινωνία των ενεργών πολιτών.

Γενικοί στόχοι

Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιδιώκεται οι μαθητές/-τριες:

• να συνεχίσουν την επαφή τους με τη λατινική γλώσσα και να εμβαθύνουν στα λεξιλογικά, μορφολογικά, γραμματικά και συντακτικά φαινόμενα που τη χαρακτηρίζουν,
• να εξασκηθούν στη χρήση των βιβλίων αναφοράς (Γραμματική, Συντακτικό) και του Λεξιλογικού Πίνακα, καθώς και στη χρήση των Ψηφιακών Μέσων (ΨΜ),
• να συνειδητοποιήσουν τη σχέση της Λατινικής με την Αρχαία Ελληνική, ώστε να μπορούν να διακρίνουν ομοιότητες και διαφορές,
• να αντιληφθούν γλωσσικές επιδράσεις της λατινικής γλώσσας στις γλώσσες των λαών της Ευρώπης και να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την προέλευση λέξεων ευρωπαϊκών γλωσσών τις οποίες διδάσκονται στο σχολείο,
• να αναπτύξουν νοητικές ικανότητες (όπως κριτική ικανότητα, αφαιρετική σκέψη, ιεράρχηση εννοιών, κ.ά.),
• να εφαρμόσουν γνωστικές στρατηγικές για την αποτελεσματικότερη διαχείριση της γνώσης με έμφαση στην ενίσχυση της μαθητικής αυτενέργειας και πρωτοβουλίας,
• να γνωρίσουν κάποιες πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των αρχαίων Ρωμαίων,
• να γνωρίσουν, αξιοποιώντας διαθεματικά τις πληροφορίες που περιέχονται στο σχολικό βιβλίο, βασικά στοιχεία της ρωμαϊκής γραμματείας (γραμματειακά είδη, αντιπροσωπευτικά έργα και ονόματα συγγραφέων κ.λπ.),
• να καλλιεργήσουν το ενδιαφέρον για τη λατινική γλώσσα και γραμματεία και γενικότερα τον ρωμαϊκό πολιτισμό,
• να αναπτύξουν μεταγνωστικές δεξιότητες.

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Οι μαθητές/-τριες αναμένεται:

• να εφαρμόζουν τις αποκτηθείσες γνώσεις σε επίπεδο λεξιλογίου, γραμματικής και συντακτικού, προκειμένου να κατανοούν τα λατινικά κείμενα και να τα αποδίδουν στη Νέα Ελληνική,
• να συμπεραίνουν τις γλωσσικές επιδράσεις της λατινικής γλώσσας στις γλώσσες των λαών της Ευρώπης, ιδιαίτερα στην Ελληνική, και να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν την προέλευση λέξεων ευρωπαϊκών γλωσσών τις οποίες διδάσκονται στο σχολείο,
• να αναγνωρίζουν λέξεις της Λατινικής που ως γλωσσικά δάνεια έχουν ενσωματωθεί στο λεξιλόγιο της Νέας Ελληνικής,
• να επισημαίνουν βασικές εκφραστικές ιδιαιτερότητες της λατινικής γλώσσας (ακρίβεια, σαφήνεια κ.λπ.),
• να εξηγούν, να ερμηνεύουν και να σχολιάζουν τις ιδέες και τις αξίες ενός κειμένου και να τις συγκρίνουν με τις αξίες της σύγχρονης εποχής,
• να παρουσιάζουν, αξιοποιώντας διαθεματικά τις πληροφορίες που περιέχονται στο σχολικό βιβλίο, βασικά στοιχεία της ρωμαϊκής γραμματείας (γραμματειακά είδη, αντιπροσωπευτικά έργα και ονόματα συγγραφέων κ.λπ.) και κάποιες πτυχές του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των αρχαίων Ρωμαίων,
• να διαπιστώνουν μέσα από συγκεκριμένες (αυτο-, ετερο-) αναστοχαστικές διαδικασίες α) τι έμαθαν, τι θέλουν να μάθουν ή τι χρειάζεται να μάθουν, β) τους τρόπους προσέγγισης των κειμένων που ακολούθησαν και να επιλέγουν τις κατάλληλες στρατηγικές, ώστε να διευρύνουν τις αναγνωστικές τους δυνατότητες.

Γ. Διδακτική πλαισίωση και σχεδιασμός μάθησης

Η διδακτική προσέγγιση των λατινικών κειμένων πρέπει να υπηρετεί, εκτός των άλλων, και την κατανόηση του περιεχομένου τους και να αναδεικνύει τα ιστορικά, πολιτικά και πολιτισμικά στοιχεία που ενυπάρχουν σε αυτά.

Για την επίτευξη των διδακτικών στόχων προτείνεται η αξιοποίηση ποικιλίας μεθόδων διδασκαλίας, ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες της σχολικής τάξης. Είναι πολύ σημαντικό να επιχειρείται αφόρμηση από ήδη υπάρχουσες γνώσεις, με βάση τις αρχές του εποικοδομισμού. Η κατανόηση της δομής της λατινικής γλώσσας, η μελέτη του λεξιλογίου και η διδασκαλία των φαινομένων της Γραμματικής και του Συντακτικού διευκολύνονται από τη συγκριτική προσέγγισή τους με τα αντίστοιχα φαινόμενα της αρχαίας και της νέας ελληνικής γλώσσας.

Παράλληλα με τις εποικοδομιστικές στρατηγικές και τη μαθητοκεντρική προσέγγιση, ιδιαίτερα κατά τη διδασκαλία νέων ενοτήτων μπορεί να υιοθετείται και η τεχνική της εμπλουτισμένης εισήγησης, που αποβαίνει ιδιαίτερα αποτελεσματική, καθώς περιλαμβάνει και συμμετοχικές δραστηριότητες. Γενικότερα, συνιστάται να χρησιμοποιούν οι εκπαιδευτικοί περισσότερο ενεργητικές τεχνικές και να εναλλάσσουν στη διδασκαλία τους τον διάλογο, τον καταιγισμό ιδεών, την πρακτική άσκηση και την εργασία σε ομάδες, με παράλληλη αξιοποίηση των ΨΜ. Επίσης, προτείνεται ως μέθοδος διδασκαλίας η κειμενοκεντρική, ώστε, στο μέτρο του δυνατού, να δίνεται έμφαση στα στοιχεία εκείνα που επιτρέπουν την κατανόηση της γλωσσικής συνοχής και νοηματικής συνεκτικότητας.

Κομβικό ρόλο κατέχει η απόδοση στη Νέα Ελληνική των ανθολογούμενων χωρίων, η οποία συνιστά ουσιώδη παράμετρο της διδασκαλίας της Λατινικής στο Λύκειο. Πρόκειται για μία πνευματική εργασία που οξύνει την κρίση, καλλιεργεί το γλωσσικό αισθητήριο και τη νόηση. Σε αυτή τη διαδικασία ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού είναι ιδιαίτερα σημαντικός, αφού αυτός/-ή καλείται να ενισχύσει και να ενθαρρύνει την αυτενέργεια των μαθητών/-τριών, τροφοδοτώντας τη διαδικασία με τα αναγκαία υποστηρίγματα στο πλαίσιο μιας εμπλουτισμένης διδασκαλίας, π.χ. μεθοδική αναζήτηση στο βιβλίο αναφοράς (Γραμματική) και στο Λεξιλόγιο, πρόνοια για διαγραμματική επαφή με το κείμενο σε απαιτητικά σημεία, χρήση ΨΜ κ.λπ., προκειμένου οι μαθητές/-τριες να ενδυναμωθούν, αλλά και να συνειδητοποιήσουν ότι η διαδικασία της νεοελληνικής απόδοσης δεν είναι μονοσήμαντη ούτε μοναδική.

ΙΙ. Βάσει των ανωτέρω, υπογραμμίζεται ότι «για να αξιοποιηθεί το παιδευτικό περιεχόμενο των Λατινικών σκόπιμο είναι η διδασκαλία του μαθήματος να πλαισιώνεται από τη γνωριμία με τον ρωμαϊκό κόσμο». Επιπρόσθετα, μέσα από την εμβάθυνση στη γλωσσική διδασκαλία της Λατινικής δίνεται η ευκαιρία στους/στις μαθητές/-τριες της Γ΄ Λυκείου ΟΠΑΣ «να αναπτύξουν σημαντικές ικανότητες και δεξιότητες όπως λ.χ. κριτική ικανότητα, οργάνωση στη σκέψη και τον λόγο, μνημονική ικανότητα για τις ανάγκες αναλυτικής και συνθετικής σκέψης, παρατηρητικότητα, στρατηγικές επίλυσης προβλήματος κ.ά.».

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, επισημαίνεται ότι η προσέγγιση του περιεχομένου του μαθήματος δεν αποβλέπει σε έναν στείρο και μηχανιστικό τρόπο αναπαραγωγής της γνώσης, αλλά στην ενίσχυση της ρωμαιογνωσίας κατά τρόπο που να συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της αξίας της λατινικής γλώσσας και του ρωμαϊκού κόσμου ως αναπόσπαστου τμήματος του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Στο πλαίσιο του διδακτικού σχεδιασμού οι εκπαιδευτικοί, προκειμένου να αξιοποιήσουν τις προτεινόμενες διαδικτυακές πηγές από το διδακτικό υλικό, να προβαίνουν σε επανέλεγχο της εγκυρότητάς τους, διότι ενδέχεται λόγω του δυναμικού τους χαρακτήρα ορισμένες από αυτές να είναι ανενεργές ή να οδηγούν σε διαφορετικό περιεχόμενο.

ΙΙΙ. Αξιοποιείται η αναθεωρημένη Εισαγωγή (Δ. Ζ. Νικήτα – Β. Βαϊόπουλου) που υπάρχει στο βιβλίο Λατινικά (Τεύχος Α΄) με κωδικό 22-0286.

Ενδεικτικές ερωτήσεις σχετικά με το ιστορικό πλαίσιο και τις κύριες πτυχές της λατινικής γραμματείας παρατίθενται παραπάνω στο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι.

ΙV. Ενδεικτικές ετυμολογικές συσχετίσεις

Ακολουθούν λέξεις που χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη επικοινωνία στα ΝΕ και προέρχονται από τα Λατινικά, συνήθως με τη μεσολάβηση μιας ρωμανικής γλώσσας, συχνότερα της Γαλλικής και της Ιταλικής. Στις περισσότερες περιπτώσεις η λέξη σήμερα χρησιμοποιείται με διαφορετική σημασία από αυτή που είχε στην Αρχαιότητα.

Προσοχή: δεν αναφέρονται λατινικές λέξεις που έχουν κοινή ρίζα με τις ελληνικές (π.χ. pater - πατήρ, genus -γένος), αλλά μόνο οι ελληνικές που έχουν προέλθει από τη λατινική γλώσσα, συνήθως με τη μεσολάβηση ρωμανικών γλωσσών.

Οι λέξεις με αστερίσκο δεν αναφέρονται στα ετυμολογικά σχόλια κάθε Μαθήματος, αλλά έχουν επιλεγεί ως εμφανώς αναγόμενες σε λατινική λέξη. Οι σημασίες των λέξεων της ΝΕ βασίζονται κυρίως στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη. Ακολούθως παρατίθενται οι συνηθέστερες ετυμολογικές συσχετίσεις:

Μάθημα 16.

gladius: το ξίφος––γλαδιόλα (λουλούδι)

*princeps: ο ηγεμόνας––πρίγκιπας, πριγκιπάτο

signum: η σημαία, το σημείο––σινιάλο

militaris: στρατιωτικός––μιλιταρισμός

numerus: ο αριθμός, το νούμερο––νούμερο

arma: τα όπλα–– τα άρματα, ο αρματολός

*dux: αρχηγός––δούκας, δουκάτο

*mitto (σουπίνο missum): στέλνω––κομισάριος (επίτροπος), μισιονάριος (ιεραπόστολος καθολικής εκκλησίας)

*verto: στρέφω––η βερσιόν (εκδοχή, παραλλαγή), βέρτιγκο (ίλιγγος, αίσθημα περιστροφής)

*curro: τρέχω–– η κούρσα (αγώνας ταχύτητας, το τρέξιμο), ο κούριερ (ο ταχυδιανομέας)

Μάθημα 17.

tabernaculum: η σκηνή––ταβέρνα

communis: κοινός––κομμουνισμός

*miseror: θρηνώ, λυπάμαι κάποιον––μιζέρια/μίζερος

*mercator: ο έμπορος––ο μερκαντιλισμός (εμποροκρατία, οικονομικό σύστημα)

*virtus: αρετή, χάρισμα––βιρτουόζος (δεξιοτέχνης)

Μάθημα 18.

pastor: ο ποιμένας, ο βοσκός––πάστορας (προτεστάντης ιερέας)

(ex)traho: τραβάω (έξω)––τρακτέρ

*confundo (σουπίνο: confusum): συγχέω––το κομφούζιο (μπερδεμένη κατάσταση)

Μάθημα 19.

pravus: διεστραμμένος––μπράβος

socius: σύντροφος––σοσιαλισμός

*pugna: μάχη––μπουνιά

Μάθημα 20.

cado: πέφτω––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο)

diaeta: (θερινή) κατοικία––δίαιτα

solarium: λιακωτό––(το) σολάριουμ (συσκευή με την οποία υποβάλλεται κανείς σε τεχνητό μαύρισμα)

velum: κουρτίνα–– (το) βέλο (λεπτό ύφασμα που καλύπτει γυναικεία καπέλα ή και μέρος του προσώπου), το βήλο (κομμάτι πανί)

*(dis)curro: τρέχω (εδώ κι εκεί)––η κούρσα (αγώνας ταχύτητας, το τρέξιμο), ο κούριερ (ο ταχυδιανομέας)

Μάθημα 21.

*dux: αρχηγός––δούκας

*dictator: αρχιστράτηγος με έκτακτες εξουσίες για περιορισμένο διάστημα––δικτάτορας (πρόσωπο που κατέλαβε την εξουσία με βίαιο τρόπο)

Μάθημα 22.

numerus: ο αριθμός––νούμερο

fructus: ο καρπός––φρούτο

*res publica: η πολιτεία, η δημοκρατία––ρεπουμπλικάνοι (πολιτικό κόμμα των ΗΠΑ)

*servio: υπηρετώ ––σερβιτόρος, σερβίρω

*motus: η κίνηση––το μοτίβο (ρυθμική μουσική ιδέα, επαναλαμβανόμενο εικαστικό ή λογοτεχνικό θέμα), το μοτέρ (η μηχανή), το μοτοποδήλατο, η μοτοσικλέτα κ.ο.κ.

Μάθημα 23.

siccus: στεγνός, ξηρός––σέκος (ξερός, άναυδος, στον τόπο=νεκρός)

ascendo: ανεβαίνω––ασανσέρ

arma: όπλα––άρματα, αρματολός (υπάρχει στα σχόλια του μαθ. 16)

piscatorius: ψαράδικος––πισίνα

ianua: πόρτα––Ιανουάριος

*vinco: νικώ––Βίκτωρ, Βικτωρία (κύρια ονόματα)

*oculus: μάτι––τα κιάλια

*bene: καλά––το μπόνους, η μπουνάτσα (η καλοκαιρία)

*pars: το μέρος––η πάρτη (ο εαυτός μου, τα προσωπικά μου συμφέροντα), το πάρτι, η παρτίδα, η παρτιτούρα

Μάθημα 25.

arbor: δέντρο–– το άλμπουρο (το κατάρτι)

muri: τα τείχη––το μουράγιο (προκυμαία, χτιστό τμήμα λιμανιού)

extremus: έσχατος––εξτρεμισμός

Μάθημα 26.

minor: μικρότερος––μίνι, μινόρε

festivus: πρόσχαρος––φεστιβάλ

constantia: σταθερότητα––Κωνσταντίνος

patientia: υπομονή––πασιέντσα

*studiose: με επιμέλεια––στούντιο

*vita: ζωή––η βιταμίνη

Μάθημα 27.

minor: μικρότερος––μίνι, μινόρε (υπάρχει στα ετυμολογικά του μαθ. 26)

sonorus: ηχηρός––σονάτα (είδος μουσικής σύνθεσης), σονέτο (λυρικό ποίημα)

durus: σκληρός––ντούρος (σκληρός, αυτός που δε λυγίζει εύκολα)

pomum: καρπός––πόμολο

Μάθημα 28.

notus: γνωστός––η νότα

custodia: φρουρά, φυλακή––κουστωδία (επίσημη συνοδεία αστυνομικών ή στρατιωτικών)

*homo: άνθρωπος––ουμανισμός (ανθρωπισμός)

*servus: δούλος, υπηρέτης––σερβιτόρος, σερβίρω

*summus: ύψιστος, ανώτατος, ολόκληρος––η σούμα (το σύνολο)

Μάθημα 29.

*homo: άνθρωπος––ουμανισμός (ανθρωπισμός)

instituo: διδάσκω––ινστιτούτο (μορφωτικό––πολιτιστικό ίδρυμα)

milia/mille: χίλια, η χιλιάδα––(το) μίλι

sutor: παπουτσής (αυτός που ράβει υποδήματα––(κο)στούμι

opera: εργασία, κόπος––όπερα, οπερέτα (μουσικά είδη)

doceo: διδάσκω––ντοκουμέντο

Μάθημα 30.

luxuria: πολυτέλεια––το λούσο (εντυπωσιακό ρούχο ή είδος καλλωπισμού)

familia: οικογένεια––φαμίλια

honor/s: η τιμή––(το) ονόρε

*res: πράγμα––ρεαλισμός

Μάθημα 31.

congredior: συγκρούομαι, συγκεντρώνομαι, συνέρχομαι––κογκρέσο (συνέλευση)

*castra: στρατόπεδο (castrum: φρούριο)––κάστρο,

opera (+ γενική): με τις ενέργειες κάποιου––όπερα, οπερέτα (μουσικά είδη)

*(per)moveo: (παρα)κινώ––το μοτίβο (ρυθμική μουσική ιδέα, επαναλαμβανόμενο εικαστικό ή λογοτεχνικό θέμα), το μοτέρ (η μηχανή), το μοτοποδήλατο, η μοτοσικλέτα κ.ο.κ.

Μάθημα 32.

vetustas: αρχαιότητα––βετεράνος

*colo (colui - cultum - colere 3): καλλιεργώ––κουλτούρα

*conformo: διαμορφώνω––κονφορμισμός ή κομφορμισμός (συμβατισμός)

*liber: το βιβλίο––το λιμπρέτο (το κείμενο όπερας ή άλλου μουσικού έργου)

*imitor: μιμούμαι––ιμιτασιόν (η απομίμηση - και ως επίθετο)

*fortis: δυνατός, γενναίος––το φόρτε (το δυνατό σημείο κάποιου)

Μάθημα 33.

*libido: πάθος––η λίμπιντο (η ερωτική ορμή)

propago: αφήνω απογόνους––προπαγάνδα

sano: θεραπεύω––το σανατόριο (θεραπευτικό ίδρυμα)

Μάθημα 34.

forte: τυχαία, ίσως/fortuna: τύχη––φουρτούνα

*dux: αρχηγός––δούκας, δουκάτο

*templum: το ιερό, ο ναός––το τέμπλο (το εικονοστάσιο μεταξύ αγίου βήματος και κυρίως ναού στις εκκλησίες)

Μάθημα 35.

*miseror: θρηνώ, λυπάμαι κάποιον––μιζέρια/μίζερος

*plebs και plebes: οι πληβείοι––η πλέμπα, η πλεμπάγια (ο όχλος)

*curo: φροντίζω––η κούρα (η φροντίδα), κουράρω

*mercenarius: μισθωτός εργάτης––ο μερκαντιλισμός (εμποροκρατία, οικονομικό σύστημα)

Μάθημα 36.

scamnum: το σκαμνί––σκαμνί

solvo: λύνω––σβέλτος

*maximus: μέγιστος––το μάξι (μακρύ φόρεμα), ο μαξιμαλισμός (η προβολή αιτημάτων στο υπέρτατο όριο), ο Μάξιμος (κύριο όνομα)

*mitto: στέλνω––ο κομισάριος (επίτροπος), ο μισιονάριος (ο ιεραπόστολος της καθολικής εκκλησίας)

*impero: διατάζω––ο ιμπεριαλισμός (τάση για εδαφική επέκταση ή κατάκτηση)

Μάθημα 37.

casus: τυχαίο ή απροσδόκητο περιστατικό––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο)

*miseror: λυπάμαι––μιζέρια, μίζερος

*miser: δυστυχής––μιζέρια, μίζερος

natura: η φύση––νατουραλισμός (αισθητικό κίνημα)

*servus: δούλος, υπηρέτης––σερβιτόρος, σερβίρω

*populus: ο λαός––το πόπολο (ο λαός υποτιμητικά), ποπ (κάτι δημοφιλές, για το ευρύ κοινό, εμπορική μουσική), Ποπ Αρτ κ.ο.κ.

*res: πράγμα––ρεαλισμός

*furor: η μανία––φουριόζος, η φούρια (η πιεστική βιασύνη)

*victor: ο νικητής, victoria: η νίκη––Βίκτωρ, Βικτωρία (κύρια ονόματα)

*pugno: μάχομαι––η μπουνιά

Μάθημα 38.

natura: η φύση––νατουραλισμός (αισθητικό κίνημα)

*mos: έθιμο, ήθος––αμοραλιστής, αμοραλισμός

*res: πράγμα, η πραγματικότητα––ρεαλισμός

*mora: η καθυστέρηση––το μορατόριουμ (συμφωνία για αναστολή προκλητικών ενεργειών μεταξύ κρατών)

*morior (σουπίνο mortuum): πεθαίνω––ο μόρτης (ο μάγκας, ο αλήτης)

Μάθημα 39.

premo: πιέζω––η πρέσα, πρεσάρω

materia: ύλη––ματεριαλισμός (υλισμός)

miles: στρατιώτης––μιλιταρισμός (υπάρχει στο μάθημα 16 αναφορικά με το militaris)

minus: λιγότερο–– το μίνι, μινόρε (υπάρχει στα ετυμολογικά του μαθ. 26 αναφορικά με το minor)

*res: πράγμα, η πραγματικότητα––ρεαλισμός

*virtus: αρετή, χάρισμα––βιρτουόζος (δεξιοτέχνης)

*fortuna: τύχη––φουρτούνα

*ago: κάνω, οδηγώ––ο ακτιβισμός (έντονες μορφές αγώνα για την επίτευξη στόχων), ακτιβιστής

*imperator: στρατηγός–– ο ιμπεριαλισμός, ιμπεριαλιστής

*optimus: άριστος––ο οπτιμισμός (στάση ζωής που προσδοκά καλή εξέλιξη των πραγμάτων)

Μάθημα 40.

armatus: οπλισμένος––άρματα, αρματολός (υπάρχει στο μάθημα 16 αναφορικά με το arma)

solus: μόνος–– (το) σόλο

conservo: σώζω––κονσέρβα

celeriter: γρήγορα––ο κέλητας (γρήγορο άλογο)

miles: στρατιώτης––μιλιταρισμός (υπάρχει στο μάθημα 16 αναφορικά με το militaris)

*res: πράγμα––ρεαλισμός

Μάθημα 41.

antiquus: αρχαίος––η αντίκα

*antiquitas: η αρχαιότητα––η αντίκα

pectus: στήθος––(το) πέτο

*homo: άνθρωπος––ουμανισμός (ανθρωπισμός)

*bonus: καλός––το μπόνους, η μπουνάτσα (η καλοκαιρία)

*verbum: ο λόγος––ο βερμπαλισμός (η χρήση εντυπωσιακών εκφραστικών σχημάτων), ο βερμπαλιστής

*intelligo/intellego: καταλαβαίνω––η ιντελιγκέντσια (η ιδιαίτερη ομάδα των διανοουμένων)

*colo (colui - cultum - colere 3): καλλιεργώ––κουλτούρα

*placeo: αρέσω––το πλασέμπο (εικονικό φάρμακο που παράγει στον ασθενή την αυθυποβολή της βελτίωσης της κατάστασής του)

Μάθημα 42.

*castra: στρατόπεδο (castrum: φρούριο)––κάστρο, οχυρό

*regie: με τρόπο τυραννικό/βασιλικό––ο ρήγας (βασιλιάς)

*intelligo: καταλαβαίνω––η ιντελιγκέντσια (η ιδιαίτερη ομάδα των διανοουμένων)

Μάθημα 43.

*castra: στρατόπεδο (castrum: φρούριο)––κάστρο, οχυρό

finis: τέλος, όριο––φινάλε

cado: πέφτω ––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο)

*miser: δυστυχής––μιζέρια, μίζερος

*succurrit: έρχεται κάτι στο μυαλό––curro: τρέχω––η κούρσα (αγώνας ταχύτητας, το τρέξιμο), ο κούριερ (ο ταχυδιανομέας)

*futurus -a -um: μετοχή μέλλοντα του sum––φουτουριστικός, φουτουρισμός

*servitus: δουλεία––σερβιτόρος, σερβίρω

finis: τέλος, όριο––το φινάλε

patior: ανέχομαι, υπομένω––η πασιέντσα

*vita: ζωή––η βιταμίνη

Μάθημα 44.

cado: πέφτω––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο) (υπάρχει στα σχόλια του μαθήματος 43)

forte: τυχαία, ίσως/fortuna: τύχη––φουρτούνα

*colo (colui – cultum – colere 3): καλλιεργώ––κουλτούρα

tempus: ο χρόνος––το τέμπο (ο ρυθμός)

*intelligo: καταλαβαίνω––η ιντελιγκέντσια (η ιδιαίτερη ομάδα των διανοουμένων)

*vita: ζωή––η βιταμίνη

Μάθημα 45.

*castra: στρατόπεδο (castrum: φρούριο)––κάστρο, οχυρό

celeriter: γρήγορα––ο κέλητας (γρήγορο άλογο)

casus: τυχαίο ή απροσδόκητο περιστατικό––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο) (υπάρχει στα σχόλια του μαθ. 37)

miles: στρατιώτης––μιλιταρισμός (υπάρχει στο μάθημα 16 αναφορικά με το militaris)

*curo: φροντίζω––η κούρα (η φροντίδα), κουράρω

*mitto (σουπίνο missum): στέλνω––κομισάριος (επίτροπος), μισιονάριος (ιεραπόστολος καθολικής εκκλησίας)

*res: πράγμα––ρεαλισμός

Μάθημα 46.

*communis: κοινός––κομουνισμός (υπάρχει στα σχόλια του μαθ. 17)

natura: η φύση––νατουραλισμός (αισθητικό κίνημα) (υπάρχει στα σχόλια του μαθ. 38)

*res publica: η πολιτεία, η δημοκρατία––ρεπουμπλικάνοι (πολιτικό κόμμα των ΗΠΑ)

*rego: κατευθύνω, κυβερνώ––ο ρήγας (ο βασιλιάς)

*pars: το μέρος––η πάρτη (ο εαυτός μου, τα προσωπικά μου συμφέροντα), το πάρτι, η παρτίδα, η παρτιτούρα

cado: πέφτω––(το) κάζο (ζημιά, πάθημα, στραπάτσο) (υπάρχει στα σχόλια του μαθ. 37)

*decet: αρμόζει––το ντεκόρ

*homo: άνθρωπος––ουμανισμός (ανθρωπισμός)

*bonus: καλός––το μπόνους, η μπουνάτσα (η καλοκαιρία)

Μάθημα 47.

vestis: φόρεμα––βεστιάριο

tempus: ο χρόνος––το τέμπο (ο ρυθμός)

(ex)traho: τραβάω (έξω)––το τρακτέρ

*video: βλέπω––το βίντεο

Μάθημα 48.

albus: λευκός––(το) άλμπουμ

instinguo (σουπίνο instinctum): παρορμώ, κατευθύνω–– το ένστικτο

durus: σκληρός––ντούρος (σκληρός, αυτός που δε λυγίζει)

*pulchritudo: η ομορφιά––Πουλχερία (κύριο όνομα)

*impero: διατάζω––ο ιμπεριαλισμός (τάση για εδαφική επέκταση ή κατάκτηση)

miles: στρατιώτης––μιλιταρισμός (υπάρχει στο μάθημα 16 αναφορικά με το militaris)

doceo: διδάσκω––ντοκουμέντο

*video: βλέπω––το βίντεο

*servus: δούλος, υπηρέτης––σερβιτόρος, σερβίρω

Μάθημα 49.

*forte: τυχαία, ίσως/fortuna: τύχη––φουρτούνα

*ferrum: σίδηρος––η φεριτίνη (πρωτεΐνη που ρυθμίζει τον σίδηρο του οργανισμού)

*officium: καθήκον, έργο––το οφίκιο ή οφίτσιο (τίτλος, αξίωμα)

*factum: πράξη––ντεφάκτο (εκ των πραγμάτων, στην πράξη)

Μάθημα 50.

solus: μόνος––(το) σόλο (υπάρχει στα σχόλια του μαθ. 40)

*mitto (σουπίνο missum): στέλνω––κομισάριος (επίτροπος), μισιονάριος (ιεραπόστολος καθολικής εκκλησίας)

*placet: αρέσει––το πλασέμπο (εικονικό φάρμακο που παράγει στον ασθενή την αυθυποβολή της βελτίωσης της κατάστασής του)

*imperium: εξουσία––ο ιμπεριαλισμός (τάση για εδαφική επέκταση ή κατάκτηση)

*magistra: η δασκάλα, η σύμβουλος––ο μάγιστρος (ανώτατο αξίωμα στην ύστερη ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ
ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΑΘΗΣΗΣ

Ο/Η εκπαιδευτικός έχει στη διάθεσή του/της διαδραστικά συστήματα μάθησης, τα οποία λειτουργούν ως υποστηρικτικά εργαλεία της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο διαδραστικός πίνακας συνιστά ένα τεχνολογικό μέσο που έχει τη λειτουργικότητα του συμβατικού πίνακα και τις δυνατότητες ενός υπολογιστή. Επιπλέον, η επιφάνεια εργασίας είναι αλληλεπιδραστική. Επομένως, ο διαδραστικός πίνακας μπορεί να αξιοποιηθεί ως εποπτικό μέσο αλλά και ως μέσο ενίσχυσης της μαθητοκεντρικής διδασκαλίας. Στην περίπτωση που αξιοποιείται αποκλειστικά ως εποπτικό μέσο το αποτέλεσμα είναι η ενίσχυση των δασκαλοκεντρικών μεθόδων διδασκαλίας με τους/τις μαθητές/-τριες να έχουν τον ρόλο του παθητικού δέκτη της γνώσης. Ωστόσο, το ζητούμενο είναι ο μετασχηματισμός της εκπαιδευτικής διαδικασίας προς την κατεύθυνση της ενεργού συμμετοχής των μαθητών/-τριών σε αυτή. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού προϋπόθεση είναι η αξιοποίηση της διαδραστικότητας, του κύριου γνωρίσματος του τεχνολογικού αυτού μέσου που το διαφοροποιεί από άλλα. Βασικές δυνατότητες του διαδραστικού πίνακα είναι οι εξής:

α) Δημιουργία και διαχείριση απεριόριστου αριθμού σελίδων: ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημιουργεί περιεχόμενο σε πολλές σελίδες παράλληλα ή και να μεταφέρει περιεχόμενο από τη μια σελίδα στην άλλη. Καθώς εύκολα μπορεί να μετακινηθεί σε οποιαδήποτε σελίδα επιθυμεί ή και να αλλάξει τη σειρά τους, η μαθησιακή διαδικασία καθίσταται μη γραμμική. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα αποθήκευσης του περιεχομένου των σελίδων ή και καταγραφής του μαθήματος σε μορφή βίντεο, γεγονός που επιτρέπει τον διαμοιρασμό και την επαναχρησιμοποίησή του.

β) Δημιουργία/Εισαγωγή και διαχείριση αντικειμένων: υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας ή εισαγωγής αντικειμένων στις σελίδες ενός μαθήματος. Ο χρήστης μπορεί εύκολα να τα μετακινήσει ή να επιλέξει αλλαγή μεγέθους, περιστροφή, αντιγραφή και επικόλληση, διαγραφή, δημιουργία υπερσυνδέσμου κ.ά.

γ) Τοποθέτηση αντικειμένων σε επίπεδα - Σκίαση οθόνης: πρόκειται για λειτουργίες που επιτρέπουν την τμηματική παρουσίαση πληροφοριών, την προοδευτική εμφάνιση πολύπλοκου περιεχομένου και την εστίαση της προσοχής των μαθητών/-τριών.

δ) Χρήση ποικίλων εργαλείων: ο χρήστης έχει στη διάθεσή του σχεδιαστικά εργαλεία καθώς και εργαλεία γραφής και επισήμανσης (ποικιλία γραμμών διαφορετικού πάχους, χρώματος), ενώ υπάρχει η δυνατότητα επισήμανσης και σχολιασμού του προβαλλόμενου περιεχομένου επί της οθόνης. Σημαντική λειτουργία του διαδραστικού πίνακα είναι η αναγνώριση ελεύθερης γραφής ή ελεύθερου σχεδίου και η δυνατότητα μετατροπής σε κείμενο ή σχήμα αντίστοιχα. Επιπλέον, ο χρήστης μπορεί εύκολα να μεταφέρει ό,τι προβάλλεται επί του πίνακα (περιεχόμενο ιστοσελίδων, αρχείων pdf κ.ά.) στις σελίδες του μαθήματός του με τα εργαλεία καταγραφής οθόνης.

ε) Αξιοποίηση πολυμεσικού περιεχομένου (ήχος, βίντεο, κινούμενη εικόνα).

Η παιδαγωγική αξιοποίηση των παραπάνω λειτουργιών του διαδραστικού πίνακα κατά την εκπαιδευτική διαδικασία υποστηρίζει το έργο των εκπαιδευτικών προς την κατεύθυνση επίτευξης των προσδοκώμενων μαθησιακών αποτελεσμάτων. Για τον λόγο αυτό, οι εκπαιδευτικοί ενθαρρύνονται να αξιοποιούν τις δυνατότητες που παρέχουν τα διαδραστικά συστήματα μάθησης. Ειδικότερα, κατά τη διδασκαλία λατινικών κειμένων συστήνεται η χρήση εργαλείων γραφής και επισήμανσης, προκειμένου να δίνεται έμφαση σε συγκεκριμένα σημεία των κειμένων κατά τη μελέτη τους. Επιπλέον, κατά τη διδασκαλία στοιχείων γραμματικής καλό είναι να χρησιμοποιούνται τα παραπάνω εργαλεία για την επισήμανση των ιδιαίτερων μορφολογικών χαρακτηριστικών. Η διδασκαλία συντακτικών φαινομένων υποβοηθείται από δυνατότητες που παρέχει ο διαδραστικός πίνακας, όπως π.χ. εύκολη μετακίνηση ή αντικατάσταση λέξεων ή φράσεων. Ακόμα, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να δημιουργεί ή να διαχειρίζεται έτοιμα αντικείμενα, γεγονός που διευκολύνει τις πολλαπλές αναπαραστάσεις του περιεχομένου του θέματος που μελετάται κάθε φορά, ώστε αυτό να προσαρμόζεται στα διαφορετικά προφίλ νοημοσύνης των μαθητών/-τριών και να διευκολύνεται η κατανόησή του. Η οπτικοποίηση της νέας πληροφορίας προσελκύει το ενδιαφέρον των μαθητών/-τριών και βοηθά στην κατανόηση και εμπέδωση της γνώσης. Ωστόσο, η χρήση του διαδραστικού πίνακα δεν θα πρέπει να περιορίζεται στα παραπάνω, καθώς στην περίπτωση αυτή οι μαθητές/-τριες έχουν τον ρόλο του παθητικού δέκτη της γνώσης. Ο/Η εκπαιδευτικός θα πρέπει να επιδιώκει τη δημιουργική εμπλοκή των μαθητών/-τριών στην παραγωγή της σχολικής γνώσης. Η παιδαγωγική αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχει ο διαδραστικός πίνακας τον καθιστά ένα εργαλείο μάθησης με τους/τις μαθητές/-τριες σε ρόλο δημιουργικό. Για παράδειγμα, κατά τη διαδικασία της μετάφρασης συστήνεται η συνεργατική κατασκευή ενός νοητικού χάρτη του κειμένου με τη χρήση κατάλληλου εργαλείου (π.χ. mindmap της εφαρμογής e-me draw), ο οποίος να αποτυπώνει τη δομή του κειμένου και επιμέρους πληροφορίες. Στην περίπτωση αυτή η εννοιολογική χαρτογράφηση με τη βοήθεια του διαδραστικού πίνακα αξιοποιείται ως γνωστικό εργαλείο συνεργατικής οικοδόμησης της γνώσης.

Κατά την προσέγγιση λατινικών κειμένων οι μαθητές/-τριες έχουν τη δυνατότητα να δημιουργούν από κοινού διαδραστικές χρονογραμμές και διαδραστικούς χάρτες με τη βοήθεια κατάλληλων ψηφιακών εργαλείων (βλ. για παράδειγμα τα ψηφιακά εργαλεία h5p timeline και image hotspots αντίστοιχα, διαθέσιμα στην ενότητα «e-me content» της ψηφιακής εκπαιδευτικής πλατφόρμας e-me: www.e-me.edu.gr). Συστήνεται, επίσης, η διδακτική αξιοποίηση ψηφιακών συλλογών αρχαιολογικών μουσείων κατά τη μελέτη των λατινικών κειμένων, ώστε να διευκολύνεται η κατανόησή τους και κατ’ επέκταση η γνωριμία με τον λατινικό πολιτισμό (π.χ. https://www.namuseum.gr/collection/romaiki-periodos/). Κατά τη διαδικασία αυτή οι μαθητές/-τριες θα πρέπει να ενθαρρύνονται ώστε να ανακαλύπτουν και να συνοικοδομούν τη γνώση, ενώ συγχρόνως να εκφράζονται δημιουργικά. Μέσω του διαδραστικού πίνακα η πληροφορία είναι άμεσα διαθέσιμη σε όλη την τάξη, η οποία χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα εργαλεία (π.χ. ψηφιακά εργαλεία h5p, εργαλεία επαυξημένης πραγματικότητας, όπως π.χ. https://artutor.ihu.gr/index_el/) και τις κατάλληλες πηγές (π.χ. https://www.searchculture.gr/aggregator/, http://collections.culture.gr/, https://nam.culture.gr/), με τη σωστή οργάνωση και την υποστήριξη του/της εκπαιδευτικού μπορεί να λειτουργήσει ως ερευνητική ομάδα με στόχο όχι μόνο την ανακάλυψη της γνώσης, αλλά και τη δημιουργία πρωτότυπου ψηφιακού υλικού (π.χ. δημιουργία ψηφιακού μουσείου, εικονικής περιήγησης, podcast κ.ά.). Το υλικό αυτό υπάρχει η δυνατότητα να τεθεί στη διάθεση της ευρύτερης μαθητικής κοινότητας (π.χ. μέσω κυψελών στην ψηφιακή εκπαιδευτική πλαρφόρμα e-me: www.e-me.edu.gr), να τροποποιηθεί και να εμπλουτιστεί. Με τον τρόπο αυτό η εργασία των μαθητών/-τριών ξεφεύγει από τα στενά όρια της τάξης και αποκτά νόημα για το σύνολο της μαθητικής κοινότητας, η οποία μαθαίνει να λειτουργεί ως ένα εργαστήρι μάθησης και συμπαραγωγής της γνώσης.