ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ & ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ (ΛΕΜΜ-Θ) ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης στεγάζεται σε έπαυλη των αρχών του 20ου αιώνα που βρίσκεται στην ανατολική Θεσσαλονίκη, γνωστή ως «Έπαυλη Μοδιάνο», από τον αρχικό ιδιοκτήτη της Ισραηλίτη τραπεζίτη Γιακό Μοδιάνο, ή «Παλαιό Κυβερνείο», από τη χρήση της ως επίσημη κατοικία του Διοικητή Βορείου Ελλάδος κατά τον Μεσοπόλεμο. Η έπαυλη αποτελεί αξιόλογο δείγμα του εκλεκτικισμού της Θεσσαλονίκης, που αναπτύχθηκε στην παραθαλάσσια περιοχή της συνοικίας των «Πύργων» ή «Εξοχών», όπου συνοίκισαν από τα τέλη του 19ου αι. εύποροι Θεσσαλονικείς διαφόρων εθνοτήτων.
Αρχιτεκτονική. Η κατασκευή της έπαυλης πραγματοποιήθηκε γύρω στα 1905-1906 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ελί Μοδιάνο, ο οποίος πρόσθεσε στο εκλεκτικιστικό της ύφος -κυρίως στα κιγκλιδώματα και τα μεταλλικά θυρόφυλλα της κεντρικής εισόδου- στοιχεία Art Nouveau, του νέου καλλιτεχνικού ρεύματος που γνώρισε κατά τη διάρκεια των σπουδών του στο Παρίσι στα τέλη του 19ου αιώνα.
Η διαμόρφωση των όψεων ακολουθεί την τυπική τριμερή διαίρεση: βάση-κορμός-στέψη, με βαριά λίθινη ακανόνιστη τοιχοποιία στο ημιυπόγειο, ελαφρότερη επεξεργασία με επιχρισμένες επιφάνειες, εμφανείς πλίνθους και μεγάλα ανοίγματα στον κορμό, δηλαδή στους δύο κύριους ορόφους, και στέγη με φολιδωτά κεραμίδια και παράθυρα. Τα τέσσερα επίπεδα του κτηρίου, έχουν συνολική επιφάνεια 1200 τ.μ. Κάθε επίπεδο περιέχει έναν μεγάλο κεντρικό οκταγωνικό χώρο, γύρω από τον οποίο ακτινωτά και ασύμμετρα αναπτύσσονται τα δωμάτια της έπαυλης. Η ασυμμετρία αυτή, που προβάλλεται και στις όψεις, είναι χαρακτηριστική της εκλεκτικιστικής διάθεσης αλλά και της γραφικότητας (pittoresque) του συνολικού ύφους αυτών των επαύλεων. Χαρακτηριστικό στοιχείο της έπαυλης είναι ο βαθύς, διώροφος εξώστης προς τα δυτικά, ο οποίος καμπυλώνει στη νοτιοδυτική γωνία του κτηρίου, με κίονες και ελλειψοειδή τόξα στην περίμετρο. Η διώροφη αυτή «loggia» (στοά), έχει θέα τη θάλασσα και την κορυφογραμμή του Ολύμπου. Το μεγάλο άνοιγμα για τον φωτισμό του κεντρικού κλιμακοστασίου της έπαυλης φέρει υαλογράφημα (vitraille) με το βιβλικό θέμα του Παραδείσου, που αποτελεί μοναδικό σωζόμενο δείγμα βιτρώ ιδιωτικής κατοικίας της Θεσσαλονίκης.
Χρήσεις. Ως κατοικία των Μοδιάνο, το κτήριο χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα. Το 1913, αμέσως μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, αγοράστηκε από το ελληνικό δημόσιο και παραχωρήθηκε στη βασιλική οικογένεια. Κατόπιν δόθηκε στον Γενικό Διοικητή Μακεδονίας, για να ξαναγίνει ανάκτορο για τον Γεώργιο Β΄, ο οποίος πρόσθεσε το 1937 το φυλάκιο στην ανατολική όψη. Το 1947 εγκαθίσταται στο κτήριο η νεοϊδρυθείσα Στρατιωτική Ιατρική Σχολή και στις αρχές του 1960 η Ιερατική Σχολή με λειτουργία Δημοτικού Σχολείου. Στα μέσα της ίδιας δεκαετίας το κτήριο παραχωρείται ως κατοικία του Υπουργού Βορείου Ελλάδος και από το 1970 στεγάζει το Λαογραφικό και Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας.
Όλες αυτές οι χρήσεις επέφεραν στο κτήριο αλλαγές και προσαρμογές, ενώ ο διάκοσμος υπέστη σημαντική φθορά (οροφογραφίες της διώροφης στοάς). Με την πρώτη προσεκτική αποκατάσταση που πραγματοποίησε το 1970-1972 η Τεχνική Υπηρεσία Ν. Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με μελέτη που συντάχθηκε από τον καθηγητή αρχιτεκτονικής του Α.Π.Θ. Νικόλαο Μουτσόπουλο, διαμορφώθηκε το κτήριο σε μουσείο. Με τη δεύτερη σημαντική αποκατάσταση και ανάπλαση την περίοδο 1995-2000, σύμφωνα με μελέτη της 4ης Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων και του ΛΕΜΜ-Θ, επιστεγάστηκε το αίθριο του 3ου ορόφου και κατασκευάστηκε ο πύργος με το κλιμακοστάσιο διαφυγής στον ακάλυπτο. Το 2008 αποκαταστάθηκαν οι οροφογραφίες και την ίδια χρονιά πραγματοποιήθηκε το έργο της κατασκευής του Νέου Κτηρίου Περιοδικών Εκθέσεων και του περιβάλλοντος χώρου.
Σήμερα, το κτήριο του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας - Θράκης, κηρυγμένο ήδη από το 1980 ως διατηρητέο μνημείο μαζί με τον αύλειο χώρο του, στεγάζει τις μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις του ιδρύματος.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΛΕΜΜ-Θ
Τα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΛΕΜΜ–Θ αφορούν τις δύο μόνιμες εκθέσεις του: «Στους Μύλους της Μακεδονίας και της Θράκης: Νερόμυλοι, Νεροπρίονα, Νεροτριβές και Μαντάνια στην παραδοσιακή κοινωνία» (Υδροκίνηση) και «Παραδοσιακές ενδυμασίες της Μακεδονίας και της Θράκης, 1860–1960» (Ενδυμασία).
Υδροκίνηση
Άλεθε, μύλε μ’, άλεθε Νηπιαγωγείο–Γ´ Δημοτικού
Μυλογυρίσματα παραμυθιάσματα Δ´–ΣΤ´ Δημοτικού
Μετά από περιήγηση των παιδιών με διαδραστικό τρόπο από τους μουσειοπαιδαγωγούς στη μόνιμη έκθεση της υδροκίνησης, ακολουθεί αφήγηση λαϊκών παραμυθιών από την Ανθή Θάνου, με συνοδεία ζωντανής μουσικής από τον Αλέξη Μακρή. Υλικό πλούσιο σε παραμύθια με μύλους και μυλωνάδες. Η καθημερινότητα των παλιών ανθρώπων συνδέεται άμεσα με το μύλο, αφού για να φτιάξουν ψωμί έπρεπε πρώτα να αλέσουν και για να ψήσουν έπρεπε να κόψουν ξύλα. Ένα ταξίδι στο χρόνο μέσα από τα παραμύθια. Σύνδεση του χθες με το σήμερα με γέφυρα τη φαντασία. Μια φαντασία που καλπάζει και μας μιλάει με λόγια στρογγυλά: αλώνι, μύλος, ταψί, καρβέλι, φτερωτή... γυρνάει η φτερωτή και φέρνει σκόρπια λόγια από μακριά. Αφουγκραστείτε... τα λόγια γίνονται παραμύθια, ιστορίες, μύθοι και παραδόσεις για ξυλοκόπους και μυλωνάδες, για χειρόμυλους και νερόμυλους, για τα παγανά τους καλικάντζαρους που στ΄ αλεύρι κυλιούνται κι ύστερα ...σουτ! Ακούστε... το παραμύθι αρχίζει.
Σχεδιασμός – Υλοποίηση Γιώργος Αδαμίδης – Βάλια Αμοιρίδου – Ανθή Θάνου
Ενδυμασία
Μ’ αστέρια στον ποδόγυρο Νηπιαγωγείο–Γ´ Δημοτικού
Απ’ την άκρη της κλωστής ως την άκρη της γης Δ´–ΣΤ´ Δημοτικού
Ανέμη να γυρίσει, παραμύθι ν’ αρχινήσει και η κλωστή της θα γίνει χρωματιστό φουστάνι, θα γίνει λευκό πουκαμισάκι για ένα φτωχό καλό παιδί, θα γίνει φορεσιά μ’ αστέρια στον ποδόγυρο, κεντίδια στα φαρδομάνικα, λουλούδια στο ζωνάρι, θα γίνει παραμύθι που θα ταξιδεύει από το στόμα στο αυτί κι απ’ τ’ αυτί στο στόμα... Με αφορμή τη μόνιμη έκθεση του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας Θράκης για την παραδοσιακή ενδυμασία, στην οποία γίνεται αρχικά μία περιήγηση των παιδιών με διαδραστικό τρόπο από τους μουσειοπαιδαγωγούς, επιλέγουμε τα παραμύθια και ταξιδεύουμε μέσα από τις φορεσιές σε τόπους μακρινούς κι αλλιώτικους.
Σχεδιασμός – Υλοποίηση Γιώργος Αδαμίδης – Βάλια Αμοιρίδου – Ανθή Θάνου
Υδροκίνηση – Ενδυμασία
Ένα μουσείο απ’ τ’ αλώνι ως το βελόνι Νηπιαγωγείο–Β´ Δημοτικού
Έχει σχέση το φαγητό που τρώμε, η μουσική που ακούμε, τα ρούχα που φοράμε με τη Γεωγραφία; Με ποιο ύφασμα αν ράψουμε παλτό θα κρυώνουμε τον χειμώνα; Μπορεί να φτιαχτεί μια φορεσιά από ανακυκλώσιμα υλικά; Ελάτε να ανακαλύψουμε τα υλικά... να πιάσουμε το μαλλί, το βαμβάκι και το μετάξι, υλικά με τα οποία φτιάχνονταν τα ρούχα τα παλιά! Ελάτε να φτιάξουμε κι εμείς τις δικές μας παραδοσιακές φορεσιές και να ακούσουμε μουσική! Μέσα από ομαδική περιήγηση και ανακάλυψη, οι μικροί μαθητές θα γνωρίσουν τις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου για την υδροκίνηση και την ενδυμασία. Με παιχνίδια μουσικοκινητικά και χειροτεχνικές κατασκευές θα έρθουν σε επαφή με το κοντινό μας παρελθόν, θα εξοικειωθούν με παλιές τεχνικές και υλικά, θα γνωρίσουν τις συνήθειες αλλά και τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής των παππούδων μας.
Σχεδιασμός – Υλοποίηση Γιώργος Αδαμίδης – Βάλια Αμοιρίδου – Αθανασία Τσουκαλά
Υδροκίνηση – Ενδυμασία
Χέρια και λόγια πίσω από το άροτρο και τη σαΐτα Γ´–ΣΤ´ Δημοτικού
Ποιο κτίριο είναι αυτό που δεσπόζει στη Βασιλίσσης Όλγας; Είναι το Λαογραφικό Μουσείο! Ελάτε να το ανακαλύψουμε μαζί, παρέα με τον προπαππού και την προγιαγιά που θα μας πάρουν απ’ το χέρι για να μας γνωρίσουν έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια... Είναι γεμάτο από παλιά πράγματα, πράγματα καθημερινά, αργαλειούς και άροτρα, δρεπάνια και χειρόμυλους, νερόμυλους και φορεσιές μιας άλλης εποχής, τότε που οι άνθρωποι για να φάνε έπρεπε μόνοι τους να φτιάξουν το ψωμί τους και για να ντυθούν έπρεπε πάλι μόνοι τους να υφάνουν τα ρούχα τους. Ας ακούσουμε τους ανθρώπους αυτούς να μας μιλούν για τη ζωή τους, πάμε να δουλέψουμε ομαδικά, να ανακαλύψουμε κρυμμένα αντικείμενα και εικόνες, και στο τέλος να φτιάξουμε μόνοι μας τον προπαππού και την προγιαγιά που θα πάρουμε μαζί μας, μέσα από ένα πρωτότυπο εργαστήρι cube art. Με ομαδική εργασία, κυνήγι θησαυρού και δημιουργική γραφή οι μαθητές έρχονται σε επαφή με τη συλλογή του Μουσείου: φωτογραφίες, προφορικές μαρτυρίες, εκθέματα και αντικείμενα κρυμμένα μέχρι τώρα στις αποθήκες. Όλοι μαζί στο τέλος δημιουργούμε τον τρισδιάστατο πρόγονό μας, ενθύμιο της επίσκεψης για τον καθένα από μας στο Μουσείο.
Σχεδιασμός – Υλοποίηση Γιώργος Αδαμίδης – Βάλια Αμοιρίδου
Σχεδιασμός Cube art Σοφοκλής Αμπατζίδης
Υδροκίνηση – Ενδυμασία
Μύλος είναι και μιλάει, φορεσιά και τραγουδάει Νηπιαγωγείο–Γ´ Δημοτικού
Τι έχει φτερά και δεν πετάει,
ποιο το ρούχο που κανείς μας δε φοράει; Δ´–ΣΤ´ Δημοτικού
Ένα διαδραστικό θεατρικό δρώμενο με κεντρικούς ήρωες και αφηγητές τη Ρούλα Καλικαντζαρούλα και τη θεία Αγγέλα στην έκθεση της υδροκίνησης και της παραδοσιακής ενδυμασίας του Μουσείου, αντίστοιχα. Πριν πολλά χρόνια η Ρούλα ξέμεινε κατά λάθος στη γη, στο Νερόμυλο του κυρ-Κώστα… Για να επιβιώσει, λοιπόν, παρατηρεί τους ανθρώπους και τις υδροκίνητες μηχανές τους που «ζωντανεύουν» και της αποκαλύπτουν οι ίδιες τα μυστικά τους. Μαζί με τη Ρούλα τα παιδιά θα γνωρίσουν τη Φτερωτή Μυλίτσα, τον Αντώνη τον Πριόνη, το Μάνι-Μάνι το Μαντάνι κι άλλους χαρακτήρες και θα μάθουν για τη λειτουργία παλαιότερων μηχανών και εργαλείων που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένα με την καθημερινότητα των ανθρώπων. Η θεία Αγγέλα, το πρόσωπο που συνδυάζει την Παράδοση με το Σήμερα, υποδέχεται τα παιδιά στην έκθεση της παραδοσιακής ενδυμασίας, όπου μέσα από παιχνίδια παρατηρητικότητας και γνώσεων τα ταξιδεύει στον κόσμο των ρούχων και τους λέει ιστορίες με αφορμή ένα κόσμημα, έναν τόπο, ένα κεφαλομάντηλο
Μέσα από τη δυναμική της θεατρικής τέχνης και την ψυχαγωγία τα παιδιά ξεναγούνται στις εκθέσεις του Μουσείου και μαθαίνουν συμμετέχοντας ενεργά στο δρώμενο. Φράσεις-κλειδιά, ποιήματα-τραγούδια και ερωτήσεις πολλαπλών επιλογών εμπλουτίζουν τη δραστηριότητα και βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν την παρατηρητικότητα και τη φαντασία τους.
Κείμενα – Σκηνοθεσία Βαλεντίνα Παρασκευαΐδου
Μουσική Γρηγόρης Πυριαλάκος
Ομάδα Καλλιτεχνών SourLiBooM
Υδροκίνηση – Ενδυμασία
Ένας ποταμός, ένας τροχός, μια ιστορία Δ΄ Δημοτικού – Α´ Γυμνασίου
Μέσα από ένα διαδραστικό παιχνίδι ρόλων οι μαθητές καλούνται να λάβουν μέρος σε μία περιπέτεια που διαδραματίζεται λίγο μετά το 1774 και τη συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή, οπότε με την ανάπτυξη του εμπορίου εισάγεται νέα τεχνολογία από τη δύση. Οι παίκτες θα βρεθούν στη θέση φανταστικών εμπόρων της εποχής και θα κληθούν να αποκωδικοποιήσουν τα μυστικά των υδροκίνητων μηχανών που βλέπουν στα ταξίδια τους στην Ευρώπη. Με βάση τη γνώση της τεχνολογίας του νερόμυλου που ήδη είναι γνωστός από τον 1ο αι. π.Χ., θα κληθούν να ανασυνθέσουν και να καταστήσουν λειτουργικές τις υδροκίνητες μηχανές και τελικά να μεταδώσουν αυτή τη γνώση στους συμπατριώτες τους στον βορειοελλαδικό χώρο. Τέλος τα παιδιά θα συνομιλήσουν με φανταστικούς ήρωες από διάφορα μέρη της Μακεδονίας και της Θράκης μέσω των τοπικών ενδυμασιών. Με το παιχνίδι αυτό οι μαθητές, μέσα από μία οδύσσεια, αποκομίζουν όχι μόνο την τεχνική γνώση, αλλά και γνώση ανθρωπογεωγραφίας, εθίμων και συνθηκών που διαμόρφωσαν έναν ολόκληρο πολιτισμό. Προσπαθώντας να φέρουν σε πέρας το ζητούμενο της ιστορίας στην οποία μετέχουν, αναπτύσσουν κριτική σκέψη και βρίσκουν λύσεις ώστε να ξεπεράσουν τα εμπόδια που εμφανίζονται στο δρόμο τους κατά τη διάρκεια της εικονικής αυτής «περιπέτειας».
Σχεδιασμός – Υλοποίηση Ομάδα Gamecraft
Εποχικό πρόγραμμα
Καρναβαλικές Μεταμορφώσεις:
Κατασκευάζοντας έναν Πρόσωπο Γ´– ΣΤ´ Δημοτικού
Εκπαιδευτικό πρόγραμμα για την περίοδο της Αποκριάς που αποσκοπεί στην κατανόηση του ρόλου και της σημασίας των μεταμφιέσεων στην παραδοσιακή κοινωνία. Τα παιδιά καλούνται να έρθουν σε επαφή με το δρώμενο της Νάουσας «Γενίτσαροι και Μπούλες» και να διερευνήσουν το τελετουργικό του, μέσα από τη μελέτη της προφορικής παράδοσης καθώς και του υλικού πολιτισμού (στολή, μάσκα). Μετά από μία σύντομη περιήγηση σε τμήμα της μόνιμης έκθεσης της παραδοσιακής ενδυμασίας, δίνεται στα παιδιά η δυνατότητα μέσα από ένα ομαδικό παιχνίδι να μελετήσουν τις στολές του δρώμενου «Γενίτσαροι και Μπούλες», να παρακολουθήσουν σχετικό ενημερωτικό βίντεο, καθώς και να μπουν στο ρόλο του μελετητή λαογράφου αποκωδικοποιώντας τα στοιχεία μιας προφορικής συνέντευξης ενός ντόπιου κατασκευαστή Προσώπου (μάσκας). Στη συνέχεια, κάθε μαθητής καλείται να ζωγραφίσει και να διακοσμήσει τον δικό του αυθεντικό Πρόσωπο, τον οποίο στο τέλος του προγράμματος παίρνει μαζί του.
Στο πλαίσιο του προγράμματος σχεδιάστηκε και διατίθεται Εκπαιδευτικός Φάκελος με τον ομώνυμο τίτλο.
Σχεδιασμός – Υλοποίηση Γιώργος Αδαμίδης – Βάλια Αμοιρίδου